ایران و هند توافقنامه ۱۰ سالهای را برای تجهیز و بهره‌برداری از بندر استراتژیک چابهار امضا کرده‌اند. دهلی نو قصد دارد به این وسیله دشمن سرسخت خود پاکستان را دور بزند و روابط تجاری خود با افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی را تقویت کند.
آگهیسارباناندا سونووال، وزیر کشتیرانی هند، در این باره می‌گوید: «این [بندر] به عنوان یک شریان تجاری حیاتی هند را به افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی متصل می‌کند.»
با این حال عمل به این توافق برای هند آسان نیست، چرا که تهدید تحریم‌های ایالات متحده وجود دارد. ودانت پاتل، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، به خبرنگاران گفت: «هر نهاد و هر کسی که به معامله تجاری با ایران فکر می‌کند، باید از خطر بالقوه‌ای که خود را در معرض آن می‌گذارد و ریسک احتمالی تحریم‌ها آگاه باشد.»
این در شرایطی است که مقامات هندی تنش‌ها را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند. سوبرامانیام جایشانکار وزیر امور خارجه این کشور گفته است دهلی نو «مزایای» توافق را به ایالات متحده اعلام خواهد کرد. او از کشورها خواست تا «دیدگاه بسته‌ای نسبت به توافق نداشته باشند.»
توافق بندر چابهار چیست؟
سازمان بنادر و دریانوردی ایران و هند قراردادی بلندمدت را امضا کرده‌اند که به دهلی نو اجازه می‌دهد در مدت ۱۰ سال یک پایانه کانتینری و کالاهای عمومی را در بندر چابهار ارتقا داده و به بهره‌برداری برساند.
بندر چابهار، واقع در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان و در ساحل خلیج عمان، از دو بندر مجزای شهید کلانتری و شهید بهشتی تشکیل شده است. طبق توافق روز دوشنبه، هند یک پایانه در بندر شهید بهشتی راه‌اندازی می‌کند و ۱۲۰ میلیون دلار برای تجهیز آن سرمایه‌گذاری خواهد کرد.
تخصیص ۲۵۰ میلیون دلار تسهیلات اعتباری اضافی برای پروژه‌های مرتبط در بندر، ارزش قرارداد را به ۳۷۰ میلیون دلار می‌رساند.
دو کشور اولین بار در سال ۲۰۰۳ مذاکرات خود را در مورد این پروژه آغاز کردند اما رگبار تحریم‌های آمریکا علیه ایران مانع از وقوع هر گونه تحول واقعی شد. تهران و دهلی نو پس از کاهش تحریم‌های واشنگتن بر اساس توافق برجام در سال ۲۰۱۵، بار دیگر گفتگوها را از سر گرفتند.
این دو کشور همراه با افغانستان، که به دنبال مسیرهای جایگزین پاکستان بود، در سال ۲۰۱۶ توافقنامه‌ای سه‌جانبه را برای توسعه بندر امضا کردند. در آن زمان دهلی نو متعهد شد که ۵۰۰ میلیون دلار برای بازسازی یک پایانه کانتینری به طول ۶۰۰ متر سرمایه‌گذاری کند.
چابهار در حدود ۱۴۰ کیلومتری غرب بندر گوادر پاکستان قرار دارد، بندری که به عنوان بخشی از طرح «کمربند و راه» چین (BRI) توسعه یافته است.
هرچند در دسامبر ۲۰۱۷ اولین محموله گندم از هند به افغانستان از طریق چابهار صادر شد، با این حال خروج آمریکا در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای بار دیگر عملیات را در بندر چابهار معلق کرد.
چرا هند به دنبال بندر چابهار است؟
طبیعی است که هند با صنعت ۶۰۰ میلیارد دلاری خود بلندپروازی‌های بیشتری برای تجارت با غرب دارد، اما از آن سو توسعه چابهار می‌تواند به دهلی‌نو اجازه دهد تا این کشور بندرهای پاکستان را دور بزند.
بندر چابهار همچنین در حال حاضر بخش مهمی از پروژه راه‌گذر بین المللی شمال - جنوب (INSTC) را تشکیل می‌دهد که هدف آن اتصال شهرهای بزرگی مانند بمبئی و باکو پایتخت آذربایجان از طریق ایران است. در واقع مسیرهای جاده‌ای و ریلی این راه‌گذر، مسیر ارزان‌تر و سریع‌تری را برای تجارت با آسیای مرکزی در اختیار هند می‌گذارند.
برخی تحلیلگران همزمان می‌گویند هند برای توافق چابهار، دلیل دیگری نیز دارد و آن مقابله با چین است. در چهار ساعتی شرق بندر چابهار، بندر گوادر پاکستان قرار دارد که تا حدی توسط توسعه‌دهندگان چینی کنترل می‌شود. پکن از سال ۲۰۱۵ بدین سو حدود ۱.۶ میلیارد دلار برای ارتقای این بندر سرمایه‌گذاری کرده است.
این در شرایطی است که هند و چین روابط پرتنشی داشته و در سالهای اخیر درگیر مناقشات مرزی بوده‌اند.
ایالات متحده دو بار در گذشته، در سالهای ۱۹۷۴ و ۱۹۹۸، پس از انجام آزمایش‌های هسته‌ای دهلی نو، تحریم‌های محدودی را علیه مؤسسات علمی این کشور اعمال کرده است. اما از زمان پایان جنگ سرد، هند و ایالات متحده روابط خود را به طور قابل توجهی تقویت کرده‌اند و امروزه یکدیگر را در زمره نزدیک‌ترین شرکای استراتژیک خود به حساب می‌آورند.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
هند به طور رسمی می‌گوید هیچ تحریم یکجانبه‌ای را به رسمیت نمی‌شناسد مگر اینکه توسط سازمان ملل متحد تایید شده باشد، با این حال دهلی نو در بیشتر موارد قبلی با تحریم‌های آمریکا علیه ایران همراه بوده است. از آن جمله می‌توان به زمان خروج آمریکا از برجام اشاره کرد. در شرایطی که هند تا چند سال پیش از آن در زمره خریداران اصلی نفت ایران به حساب می‌آمد، در نتیجه بازگشتن تحریم‌ها دهلی نو خرید نفت از ایران را متوقف کرد.
در همین حال در سال ۲۰۱۸ دهلی نو با موفقیت با واشنگتن لابی کرد و با تکیه بر منافع مشترک در افغانستان، معافیت‌های خاصی را از تحریم‌های مربوط به چابهار به دست بیاورد. اکنون اما وضعیت کمی متفاوت شده و دوستی هند با ایران، زمانی که حمایت تهران از حماس در غزه تحریم‌های بیشتر آمریکا را در پی داشته، دهلی نو در تنگنای بیشتری قرار گرفته است.
آگهیبرخی تحلیلگران می‌گویند افغانستان، محور مشترک منافع دو کشور، نیز از سال ۲۰۲۱ بدین‌سو دیگر اهمیت خود را برای ایالات متحده از دست داده است. با این حال آنان تحریم‌های گسترده‌ای را علیه هند پیش‌بینی نمی‌کنند.
گلشن ساچدوا، از دانشگاه جواهر لعل نهرو دهلی نو می‌گوید: «تحریم اقتصاد هند در چنین موضوع جزئی‌ای بسیار بعید است. در بدترین حالت ممکن است تنها نهادهایی که در معامله بندر چابهار دخیل هستند تحت برخی تحریم‌ها قرار بگیرند.»
هند یکی از سریع‌ترین رشد‌های اقتصادی در جهان را داراست. تحلیلگران می‌گویند به همین خاطر هرگونه تحریم ایالات متحده بر این کشور احتمالاً مهار خواهد شد و بر تجارت جهانی تأثیر نخواهد گذاشت. با این وجود اگر آمریکا تلاش کند مسئله چابهار را جدی بگیرد، هند ممکن است ضربه‌ای از این بابت متحمل شود.
سارنگ شیدور، مدیر بخش آسیای جنوبی مؤسسه کوئینسی در واشنگتن، در این خصوص می‌گوید: «هند و به طور کلی کشورهای جنوب آسیا علیرغم ترجیحات واشنگتن برای همسو کردن آنها با اهداف استراتژیک خود، به دنبال منافع خود خواهند بود.»
وی اضافه کرد به همین خاطر برای واشنگتن منطقی این است که گزینه‌هایش در برابر این کشورها را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد.
آگهی