آگهیتائید خبر مرگ ملا محمد عمر، رهبر پیشین طالبان افغانستان و اختلاف نظر در کادر رهبری این سازمان بر سر مساله تعیین جانشین وی، یکی از داغ‌ترین بحث‌های رسانه‌های بین‌المللی درهفته های گذشته بوده است. انفجارهای پیاپی در کابل و دیگر شهرهای افغانستان، دست کم نشان داد که طالبان توان عملیاتی بالایی برای نا امن تر کردن جامعه در دست دارد.
از سوی دیگر، سخنان روز دوشنبه محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان و انتقاد شدید وی از رویکرد پاکستان نسبت به چالش های امنیتی این کشور، بار دیگر تنش در روابط کابل و اسلام آباد را به موضوعی بحث برانگیز بدل کرد.
در بیست و سومین برنامه «همراه با یورونیوز»، درباره وخامت شرایط امنیتی در افغانستان، تشدید عملیات تروریستی در این کشور و تیرگی مجدد روابط کابل و اسلام آباد با آقای ولی آریا، روزنامه نگار و کارشناس مسائل افغانستان از لندن گفتگو کردیم.
آقای آریا در این گفتگو، با تائید دیدگاه بسیاری از مخاطبان یورونیوز درباره نقش غیر سازنده پاکستان در چالش های امنیتی افغانستان گفت: «این موضوع انعکاس دهنده یکسری از واقعیت هاست. پاکستان به دلیل استراتژی منطقه ای خود همواره خواهان یک دولت دست نشانده اسلام آباد در افغانستان بوده است.» وی در توضیح سیاست منطقه ای پاکستان افزود: «این کشور نمی خواهد هند نقش بارزی در افغانستان داشته باشد. پاکستان می خواهد که دسترسی خیلی ساده و بدون مانعی به منابع طبیعی و بازارهای آسیای میانه از طریق افغانستان داشته باشد. همچنین مشکل مرزی که پاکستان و افغانستان داشتند از بدو تاسیس کشور پاکستان یعنی سال ۱۹۴۷ پابرجاست. این موضوع به سال ۱۸۹۳ و قبل از ایجاد کشور پاکستان برمی گردد؛ افغانستان [طبق قرارداد دیورند با هند در زمان استعمار بریتانیا] مدعی مالکیت بر نیمی از سرزمین فعلی پاکستان است.»
این کارشناس مسائل افغانستان، حمایت اسلام آباد از حاکمیت گروه های افراطگرای اسلامی بر افغانستان را از همین زاویه تحلیل کرد و گفت: «با این نگرانی ها پاکستان همیشه سعی داشته است که حکومت مذهبی افراطی در افغانستان در مسند حکومت باشد به این خاطر که استدلال آنها این است که اگر حکومت قدرتمند و سکولاری بر سر کار باشد، ممکن است با هند علیه منافع پاکستان ائتلاف کنند.»
چرا طالبان حملات خود را افزایش داد؟
آقای آریا درباره دیدگاه بخشی از مخاطبان یورونیوز که طالبان را مستقل از پاکستان فاقد قدرت کافی برای سازماندهی حملات تروریستی توصیف کرده بودند گفت: «اگر طالبان یک گروه منسجم و متحد بود می توانستیم در چارچوب این تئوری ها طالبان را ارزیابی کنیم. طالبان مخصوصا در چند سال اخیر از اختلاف های شدید درونی رنج می برد. بخشی از فرماندهان نظامی و رهبران سیاسی آن ها تحت تاثیر و هدایت مستقیم استخبارات و سازمان های امنیتی پاکستان هستند و بخش دیگر هم اکنون از کنترل پاکستانی ها هم خارج شده اند.
بنابراین تا حدودی می تواند این تئوری ها درست باشند.»
مهمان برنامه «همراه با یورونیوز» در تحلیل دلایل افزایش کم سابقه موج بمبگذاری و حملات دهشت افکنانه طالبان در افغانستان گفت: « یک تئوری دیگری هم وجود دارد و آن این است که کسانیکه به این حملات در روزهای اخیر اقدام کردند شاید کسانی باشند که مخالف پروسه مذاکرات طالبان با دولت افغانستان باشند و از این طریق مسیر اجرای این روند را مسدود کنند. یک تئوری دیگری هم مطرح می شود که بر اساس آن افرادی که موافق مذاکره با دولت هستند دست به چنین اقدام هایی زده باشند تا فشار نظامی روی دولت بیشتر شود و امتیاز های بیشتری در جریان مذاکرات بگیرند.»
آقای آریا در پایان این بخش از صحبت های خود، با مقاسه شرایط زمانی افزایش عملیات تروریستی در افغانستان گفت :«یک نظریه دیگری هم وجود دارد و آن این است که طالبان هر سال در این فصل حملات خود را تشدید می کردند. این نوع حمله ها در گذشته هم اتفاق افتاده است. یعنی می تواند ربطی هم به پروسه مذاکرات یا مرگ ملاعمر نداشته باشد. تمامی این نظریه ها حتی می توانند به نحوی مکمل یکدیگر هم باشند.»
چین و آمریکا باید فشارهای خود را برپاکستان افزایش دهند
آقای ولی آریا درباره صحبت های محمد اشرف غنی ناطر بر نقش منفی پاکستان در وضعیت امنیتی افغانستان و همچنین درخواست سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بر همراهی دو کشور در مبارزه با تروریسم، چشم انداز تشکیل چنین ائتلافی را مبهم توصیف کرد و گفت: «تجربه های چند سال اخیر می تواند باعث یاس باشد.» وی تغییر راهبرد پاکستان در افغانستان را تابعی از متغیرهای داخلی و خارجی توصیف کرد و با مقایسه جدیت قدرت های جهانی در پرونده هسته ای ایران و جنگ با ترورسیم در افغانستان گفت: «آمریکا و چین می توانند نقش بسیار مهمی ایفا کنند البته اگر این ماجرا را جدی بگیرند و فشار لازم را روی پاکستان بیاورند؛ چین از طریق روابط بلند مدت و استراتژیکی که با پاکستان دارد و آمریکا به عنوان ابرقدرت دنیا اگر فشار لازم را روی پاکستان بیاورند، امکان این موضوع وجود دارد.»
آقای آریا درباره لزوم تغییر در ساختار سیاسی پاکستان برای آرامش در افغانستان گفت :«یک مساله دیگر هم می تواند در این موضوع نقش داشته باشد و آن جامعه مدنی و سیاسیون غیر نظامی پاکستانی است. هر میزان قدرت سیاسیون غیر نظامی در پاکستان بیشتر و نقش نظامی ها کمرنگ تر شود، امکان صلح بین افغانستان و پاکستان افزایش خواهد یافت.» وی با اشاره به نمونه دولت فعلی پاکستان و کاهش حضور نقش نظامیان گفت: « در حکومت فعلی نوازشریف تا اندازه ای نقش نظامی ها مخصوصا در سیاست خارجی کم رنگ تر شده است. نوازشریف در ارتباط با برقراری صلح جدی است. با این حال بخشی از جنرال های ارتش و عده ای از رهبران استخبارات پاکستان به هر حال نقش کلیدی در تعیین سیاست خارجی دارند و اگر این روند ادامه پیدا کند، امیدواری برای صلح کمتر است.»
خروج نیروهای بین المللی می تواند منجر به بروز جنگ تمام عیار داخلی شود
آقای آریا با تائید نظر گروهی از مخاطبان یورونیوز که ناتوانی دولت مرکزی، بقای مشکلات ساختاریِ اقتصادی-اجتماعی و همچنین فساد گسترده اداری را ریشه تمام چالش های امنیتی دانسته بودند گفت :« ضعف در حکومت داری، فساد گسترده و عدم انسجام و اتحاد واقعی در چارچوب نظام فعلی، هرچند نام آن «حکومت وحدت ملی» باشد، مانع تحقق وحدت ملی به معنای واقعی کلمه است.»
ولی آریا احتمال روی آوردن جوانان به گروه های افراطگرای مذهبی را در صورت ادامه وضع نا به سامان موجود زیاد ندانست اما به شدت نسبت به تشدید مجدد اختلاف های قومی و مذهبی در افغانستان هشدار داد: «اگر نقش جامعه جهانی در افغانستان کمرنگ شود، اگر تضمین های فعلی مانند ماموریت ناتو و سازمان ملل نباشد و کمک های اقتصادی و توسعه خارجی به افغانستان ادامه نیابد، اگر افغانستان به حال خود رها شود امکان جنگ تمام عیار داخلی وجود دارد.»