لیبی؛ پناهجویانی که بین مرگ و زندگی دست و پا می زنند

لیبی محل گذار بیشتر پناهجویانی است که می خواهند از کشورهای آفریقایی به اروپا بروند. رفتار غیرقانونی دائمی و سیستماتیک در قبال این پناهجویان به یک وضعیت «روزمره» در این سرزمین از هم پاشیده بدل شده است؛ عده ای از آنها در بازداشتگاهای موقت در شرایط سخت و غیر انسانی به سر می برند. در گزارش والری گوریا، خبرنگار یورونیوز این وضعیت اسفبار را از زبان زنان و مردان آفریقایی می شنوید.

پنج سال پس از سقوط قذافی، و در حالیکه بی ثباتی بر لیبی حاکم است#، این کشور تبدیل به محل گذار مهاجران غیرقانونی شده است. لیبی ۲۰۰۰ کیلومتر مرز دریایی و ۴۰۰۰ کیلومتر مرز زمینی دارد. و در حال حاضر طبق آمار رسمی حدود ۳۰۰ هزار پناهجو در این کشور به سر می برند.

هزاران آواره در پشت در اردوگاههای پناهجویان در لیبی منتظر مرگ هستند.

اروپا سیصد کیلومتر با ساحل لیبی فاصله دارد. هزاران نفر برای رسیدن به یک زندگی بهتر در قاره سبز بر سر زندگیشان قمار می کنند. سفر به اروپا عملا منجر به بروز تراژدی می شود. ماموران گشت ساحلی با امکانات اندکشان با این شرایط مقابله می کنند.

یک پناهجو می گوید: «داشتیم می مردیم. همه مان در حال مرگ بودیم . لیبی جان ما را نجات داد.»

تبعات منفی عملیات نجات «سوفیا»

تیمی که مسئول منطقه طرابلس است، برای پوشش ساحلی ۱۲۰ کیلومتری، تنها شش قایق ۱۲ متری در اختیار دارد؛ قایقهایی که برای سفر به دریای آزاد و پیمودن مسافتهای طولانی مناسب نیستند.

مسئول گشت ساحلی طرابلس می گوید که حضور کشتیهای اروپایی در دریای مدیترانه منجر به افزایش تعداد پناهجویان شده است. وی می افزاید: «امروز پناهجوها مجبور نیستند ۲۰۰ تا ۴۰۰ میل دریایی را [برای رسیدن به اروپا] طی کنند. کافی است دوازده مایل، آبهای ساحلی لیبی را پشت سر بگذارند و مستقیما یکی از قایقهای عملیات موسوم به «سوفیا» را پیدا کنند که منتظرشان هستند و آنها را به ساحل اروپا می رسانند. افراد زیادی را سوار قایق می کنند چون گمان می کنند نباید مسافتی طولانی را طی کنند. اما قایق، قبل از اینکه ۱۲ میل را بپیماید،غرق می شود. به همین دلیل هم آمار مرگ ومیر بالاست.»

به گفته سازمان ملل متحد، امسال نزدیک به ۴۷۰۰ پناهجو در دریای مدیترانه غرق شده اند.

قایقهایی که گارد ساحلی لیبی توقیف کرده، مخصوص حمل و نقل پناهجویان ساخته شده است. قاچاق پناهجویان هم رونق گرفته است. از ماه ژانویه، بیش از ۱۴۰۰۰ نفر را از غرق شدن در دریا نجات داده اند، که چهار برابر سال گذشته است. > 1,263 people have been rescued outside the Libyan coast in the past 2 weeks. In 2016, 18,557 people have been rescued. #Libyapic.twitter.com/TZ1fjjRC6M

— IOM Libya (@IOM_Libya) December 2, 2016

رونق کسب و کار قاچاقیان انسان

تعداد کارکنان مرکز مبارزه با مهاجرت غیرقانونی کاهش یافته است. واحد مخصوص نظارت و تعقیب شبکه های قاچاق پناهجو در طرابلس مجبور است در جبهه های دیگری بجنگد. یکی از مقامات این واحد می گوید: «افراد زیادی به سِرت رفته اند. آنها با داعش مبارزه می کنند. در حال حاضر هیچ نیرویی برای جلوگیری از مهاجرت غیر قانونی نداریم.»

از زمان سقوط حکومت معمر قذافی، کسب وکار قاچاق پناهجو پر رونق شده است. البته تعدادی از قاچاقچیانی که چند ماه پیش دستگیر شده بودند، می گویند که وضع کاسبی شان هیچوقت به خوبی سال گذشته نبوده است.

قاچاقچیان به ازای هر مسیر، بسته به نوع قایق، بین ۱۶۰۰۰ تا ۱۳۰۰۰۰ یورور پول می گیرند.

یکی از این قاچاقچیان می گوید: «عملیات موسوم به سوفیا کار ما را آسان تر کرده است. قبلا هر سفر با قایق ۱۷تا ۲۴ ساعت طول می کشید. الان حداکثر چهار ساعت زمان لازم است.»

مرکز مبارزه با مهاجرت غیرقانونی هم مثل گارد ساحلی، منابع زیادی در اختیار ندارد. خزانه وزارت کشور خالی است و کارمندان هم سه ماه است که حقوق نگرفته اند.

مسئول بخش اداری می گوید که هیچ منبعی در اختیارشان نیست: «تجهیزات، کامپیوتر، خودرو و یونیفرم و ابزار مخابراتی؛ برای همه اینها نیاز به کمک داریم.»

انگشت اتهام به سوی اتحادیه اروپا

نگاه ها متوجه جامعه بین المللی است. با وجود همه کمبودها، مدیر بخش روبط بین الملل مرکز مبارزه با مهاجرت غیرقانونی مصمم است

وی می گوید: «اتحادیه اروپا، سازمان بین المللی مهاجرت، فرونتکس، و سازمان ملل مفاد توافقی را که با دولتی لیبی برای کمکهای مالی، پشتیبانی و تکنیکی امضا کردند، رعایت نمی کنند و این مسئله مشکلات ما را بیشتر کرده است. می خواهم روی این نکته تاکید کنم که لیبی قرار نیست تا ابد مثل پلیس پناهجویانی را که می خواهند به اروپا بروند، دستگیر کند و این کار را هم مجانی انجام بدهد. سیاست پنهان اروپا این است که لیبی را تبدیل به منطقه خاکستری بکند؛ می خواهد تمام پناهجویان را در این محل نگه دارد تا اینکه شهروند لیبی بشوند. اما این اتفاق نخواهد افتاد. مردم لیبی این را قبول نمی کنند.»

1,263 people have been rescued outside the Libyan coast in the past 2 weeks. In 2016, 18,557 people have been rescued. #Libyapic.twitter.com/TZ1fjjRC6M

— IOM Libya (@IOM_Libya) December 2, 2016

شرایط اسف بار پناهجویان در بازداشتگاهها

پناهجویانی که از سوی مرکز مبارزه با مهاجرت غیرقانونی دستگیر می شوند به یکی از ۲۲ بازداشتگاهی که در کشور وجود دارد فرستاده می شوند. به طور سرزده و بدون قرار قبلی به یکی از این بازداشتگاه ها در طرابلس می رویم. رییس بازداشتگاه در محل حاضر نیست.

یکی از نگهبانان ما را به داخل راه می دهد. نهادهایی شبیه این مرکز زیر نظر وزارت کشور و توسط شبه نظامیانی اداره می شود که در کنار مقامات رسمی می جنگند تا کنترل دولت را بر کشور برقرار کنند.

بیش از یکصد نفر در این آلونک که بوی تند ادرار فضایش را پر کرده است، جا داده شده اند.

یکی از این افراد می گوید: «عده ای از این افراد بیش از ۱۰ ماه است که اینجا هستند. برخی از آنها از شش ماه پیش، و عده ای هم از یکسال پیش در این بازداشتگاه هستند. برخی از آنها در همین جا جان دادند، عده ای مجروح هستند و اینجا آدم مرده است.»

پناهجویان زخمی زیادی در این مرکز هستند. عده ای از آنها با باتوم آسیب دیده اند و برخی هم به ضرب گلوله. اغلب آنها بیمارند. اینجا پر از حشره است. نبود بهداشت و مراقبت باعث مرگ و میر می شود.

پناهجویان، قربانی آدم ربایی، خشونت و سوء استفاده جنسی

به بخش مخصوص زنان می رویم. در نگاه اول، وضعیتشان بهتر است اما وقتی دقیقتر نگاه می کنیم می بینیم که اینطور نیست.

یک زن می گوید: «من باردار هستم. هیچگونه مراقب پزشکی از من به عمل نمی آید. غذا نداریم. درست نمی خوابیم. به مردم تیراندازی می کنند، هر موقع دلشان خواست شلیک می کنند. یکی این بچه شیر نمی خورد. برنج سفید می خورد. چهار ماهه است و از سه ماه پیش در اینجاست. چیزی نداریم به او بدهیم. پوشک ندارد… این برنجی که می خورد از سه روز پیش مانده است. از دوا و درمان خبری نیست. این نوزاد از سه روز پیش مریض است.»

تمام این زنان (مثل مردان) می گویند که قصد سفر به اروپا را نداشتند. می خواهند به کشورشان برگردند. می گویند که یا در خیابان یا در خانه شان دستگیر شده اند. یکی از آنها می گوید: «مشغول راه رفتن هستید و یکمرتبه شما را می دزدند. سلام می کنند و بعد هم شما را می دزدند. با ما کاسبی می کنند. می خواهند از ما پول به جیب بزنند. کمکهای بین المللی دریافت می کنند. حتی یک سنت از این کمکها هم عاید ما نشد. ما برای دریافت کمک مالی به لیبی نیامده ایم. ما به اینجا آمده ایم تا شرایط زندگی مان بهتر بشود. اگر نمی خواهند که ما در کشورشان بمانیم، باید به ما کمک کنند که از اینجا برویم.»

تعداد زیادی از این زنها به خاطر نبود مراقبتهای پزشکی، فرزندشان را از دست داده اند. کتک زدن، تهدید و تجاوز کاری است که دائما انجام می شود.

یک زن دیگر می گوید: «اگر پول نداشته باشیم، از ما سوء استفاده می کنند. نوازد پسری دارم که شیر می خواهد. اما اگر پول نداشته باشید، باید به قوانین آنها بازی کنید. به ما تجاوز می کنند. به خاطر شرم نیست که چهره ام را پوشانده ام، به خاطر این است که بعدا امنیت نخواهم داشت و به من آسیب می زنند.»

سازمانهای غیر دولتی به فکر تبلیغات برای خودشان هستند

درحالیکه برخی مراکز بازداشت پناهجویان به بدرفتاری با بازداشت شدگان شهرت دارند برخی از آنها تلاش می کنند تا آنجا که می توانند به میهمانان تیره بختشان کمک کنند.

با بازداشتگاه دیگری در طرابلس می رویم. مدیریت این مرکز، شرایط اسفبار را به ما نشان می دهد و می گوید که منابع مالی کافی برای برآورده کردن نیازهای بازداشت شدگان را در اختیار ندارد. وی می گوید که بسته های کمکهای بشر دوستانه بسیار محدود است و پاسخگوی نیازهای پناهجویان نیست.

او می افزاید: «این بسته کمکهای بشردوستانه خنده دار است و جای تاسف دارد. سازمان های غیر دولتی هم کارشان را درست انجام نمی دهند، در حالیکه از برخی کشورها کمک دریافت می کنند. این چیزی است که سازمان های غیر دولتی به ما می دهند. برای تبلیغاتشان به اینجا می آیند از توزیع کمک هایی مثل این کیسه های کوچک که می بینید به تعداد کمی پناهجو فیلم می گیرند و می روند.»

رویای بازگشت به کشور

در این مرکز حدود ۵۰ نفر تحت بازداشت هستنند. این مرکز ظرفیت پذیرش تعداد بیشتری از این افراد را ندارد. زندانیان می گویند که نگهبانان به آنها می رسند. اما آنها هم می خواهند هر چه زودتر از اینجا بروند.

عده ای از زنانی که در اینجا هستند، توانسته اند از یک باند روسپی گری فرار کنند. آنها زمانی دستگیر شدند که می خواستند با قایق بطور غیرقانونی به اروپا بروند.

یکی از آنها می گوید: «با ما خیلی خوب رفتار می کنند اما از یکجا ماندن خسته شده ایم. می خواهند ما را به نیجریه برگردانند و ما هم حاضریم برگردیم. سازمان بین المللی مهاجرت می گوید باید صبر کنیم به همین دلیل است که منتظریم. تا حالا که کارها نتیجه نداده است و خبری از رفتن نیست و آخر دسامبر هم نزدیک است. باید به خانه برگردیم!»

به گفته مقامات لیبی از مه سال ۲۰۱۵ تا کنون حدود ۸۰۰۰ نفر به موطنشان بازگردانده شده اند. اما برای اکثریت بازگشت ناممکن است.

مدیر این بازداشتگاه می گوید: «از سفارت های کشورهای آفریقایی اصلا کمکی به ما نمی رسد و دلیلش هم ساده است: یکی اینکه در لیبی سفارت ندارند و دلیل دیگر اینکه نمی دانند با پناهجوهایی که به کشورشان بر می گردند باید چکار کنند. چون اینها برایشان مشکل هستند و وقتی از کشور می روند کار اینها سبکتر می شود. دیگر به این فکر نمی کنند که بار اضافی بر دوش لیبی می گذارند.»

بهره برداری از پناهجویان

آنهایی که در زندان نیستند باید تلاش کنند در شهری که در گوشه گوشه اش خطری مردم را تهدید می کنند، زنده بمانند.

هر روز ده ها نفر که بدنبال کار می گردند در میدان معروفی در طرابلس جمع می شوند و کارفرماها اغلب تابع هیچ قانون و اخلاقی نیستند. یکی از آنها می گوید: «هر روز مردم را مثل حیوان می کشند. مردم را می دزدند و مجبورشان می کنند هزارها دینار باج بدهند! انصاف نیست! سازمان ملل باید به ما کمک کند.»

همه کسانی که اینجا هستند یک هدف دارند: رفتن به اروپا.

مرد دیگری می گوید: «اینجا هستیم چون می شود از اینجا از راه دریا به ایتالیا رفت. صبح می آییم و اینجا می نشینیم هر کاری که عرب ها به ما بدهند انجام می دهیم و پولش را پس انداز می کنیم. باید هزار دینار و گاهی هم دو هزار دنیار بدهیم که آزادمان کنند. وقتی پول کافی برای سفر به آن طرف آب پس انداز کردیم، به دریا می زنیم. وقتی روی آب هستیم دستگیرمان می کنند و به زندان می اندازند و باز باید پول بدهیم که آزادمان کنند. همین است که می بینید. این زندگی ما در لیبی است.»