آگهیمراسم حج تمتع با حضور صدها هزار مسلمان از روز چهارشنبه آغاز خواهد شد. برآورد می‌شود بیش از ۲ میلیون مسلمان برای این مراسم به عربستان سعودی سفر کنند.
با اینکه حج تمتع هر ساله به روال سنتی خود برگزار می‌شود اما به نظر می‌رسد مراسم حج امسال تحت تاثیر رقابت‌های منطقه‌ای و تنش‌های سیاسی میان عربستان و دو کشور مسلمان دیگر یعنی ایران و قطر برگزار می‌شود. موضوع امکان سفر مسلمانان میانمار به عربستان برای انجام این فریضه دینی نیز یکی دیگر از چالش‌هایی است که حج امسال را با سال‌های دیگر متفاوت می کند.
سفر حجاج ایرانی در سایه اختلافات تهران و ریاض
رقابت‌های منطقه‌ای ایران و عربستان و اختلافات دو کشور موضوع جدیدی نیست، حتی کشیده شدن این اختلاف‌ها به مراسم مذهبی حج نیز بی سابقه نبوده است.
نخستین حادثه از این دست به سال ۱۳۲۲ خورشیدی بازمی‌گردد، هنگامی یکی از حجاج ایرانی به دلیل مشکلات مزاجی در محوطه کعبه دچار حالت تهوع شد و استفراغ کرد. ماموران امنیتی عربستان وی را به اتهام آلوده کردن «خانه خدا» در ملا عام گردن زدند. این اتفاق موجب تنش دیپلماتیک شدیدی میان دو کشور همسایه شد تا جایی که ایران مراسم حج را برای اتباع کشورش ممنوع کرد.
با گذشت زمان، روابط سیاسی میان ایران و عربستان، به ویژه به این دلیل که هر دو متحد استراتژیک آمریکا در منطقه خلیج فارس بودند، بهبود یافت و روند اعزام حجاج ایرانی به عربستان عادی شد. اما این روابط نسبتا گرم با انقلاب ایران دگرگون شد. ریاض، تهران را متهم کرد که با سیاست «صدور انقلاب» تلاش می کند پایه‌های حکومت پادشاهی عربستان را متزلزل کند. جنگ ایران و عراق نیز مزید بر علت شد. تهران، مقامات عربستان را به حمایت سیاسی و مالی عراق متهم می‌کرد.
اما حادثه کشتار حجاج ایرانی در سال ۱۳۶۶ نقطه عطف اختلافات دو کشور بود. در این حادثه نیروهای امنیتی عربستان به کسانی که در مراسم اعلام برائت از مشرکین شعار «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسرائیل» سر می‌دادند آتش گشودند. در این حادثه ۲۰۷ شهروند ایرانی یا به ضرب گلوله کشته شدند و یا به دلیل ازدحام جمعیت زیر دست و پا جان خود را از دست دادند.
این اتفاق آنچنان برای حکومت ایران مهم و ناگوار بود که روح الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی در یکی از سخنرانی‌هایش در بحبوحه جنگ گفت که حتی اگر از «گناه صدام حسین» بگذرد «خیانت عربستان» را فراموش نخواهد کرد. به این ترتیب روابط سیاسی دو کشور قطع شد.
با این وجود روابط دو کشور پس از مرگ آیت الله خمینی و در دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی از سر گرفته شد و حجاج ایرانی نیز بار دیگر توانستند در مراسم حج حضور یابند.
در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی و بعد از او محمد خاتمی، رئیس دولت اصلاحات تنش میان تهران و ریاض به حداقل کاهش یافت، در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد نیز با اینکه بار دیگر روابط دو کشور به سردی گرایید و رقابت منطقه‌ای به دلیل بحران سوریه، اعتراضات مردمی در کشورهای عربی و به ویژه بحرین به اوج خود رسید اما خلل مهمی در روند اعزام حجاج به عربستان وارد نشد.
اما سال ۱۳۹۴، سالی پر از تنش میان دو کشور بود. در همان ابتدای سال، روز ۱۸ فروردین، دو نوجوان ایرانی که برای حج عمره به عربستان سفر کرده بودند هنگام بازرسی در فرودگاه جده مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفتند.
در واکنش به این حادثه، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران به وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی ماموریت داد تا موضوع را بررسی کند. علی جنتی، وزیر وقت ارشاد نیز در جمع بندی خود گفت تا زمانی که خاطیان محاکمه نشوند حج عمره متوقف می شود.
بیشتر بخوانید
حکم عاملان تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده اعلام شد
آغاز مذاکرات ایران و عربستان درباره حج سال ۱۳۹۶
خامنه ای: حج بهترین جا برای موضع‌گیری درباره حضور شرارت‌آمیز آمریکا در منطقه است
حادثه دومی که در این سال روابط دو کشور را تحت تاثر قرار داد، واقعه منا بود. در مراسم حج تمتع آن سال سقوط جرثقیل در منطقه منا مرگبارترین حادثه تاریخ حج را رقم زد. سقوط جرثقیل و به دنبال آن ازدحام جمعیت موجب شد تا صدها نفر از حجاج از کشورهای مختلف جان خود را از دست بدهند. بر اساس آمار رسمی دولت عربستان ۷۶۹ نفر در این حادثه جان باختند اما گزارش‌های کشورهای مختلف از تعداد کاملا متفاوتی حکایت. تجمیع این گزارش‌ها نشان می‌دهد که شمار جانباختگان از ۲۴۰۰ نفر نیز بیشتر است. در این میان تهران اعلام کرد که ۴۶۴ شهروند ایرانی کشته شده‌اند.
به دنبال این حادثه علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران ۳ روز عزای عمومی اعلام کرد و عربستان را مسئول مستقیم این فاجعه انسانی دانست خواستار تشکیل کمیته حقیقت یاب اسلامی شد. به این ترتیب روابط دو کشور بار دیگر دچار تنش شد. اما پازل بحران همه جانبه زمانی کامل شد که ریاضی تعدادی از مقامات بلندپایه شیعه و در راس آنها شیخ نمر باقر النمر را اعدام کرد.
بیشتر بخوانید
حمله لفظی رهبر ایران به خاندان سعودی
چه عواملی در ایجاد حادثه منا موثر بوده‌اند
خطیب نماز عید قربان در تهران حادثه منا را «جنایت» خواند
آگهیبه دنبال این اقدام صدها نفر به سفارتخانه عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد حمله کردند. در تهران معترضان وارد سفارت شدند و اموال آن را تخریب و پرچم عربستان را آتش زدند. در مشهد نیز معترضان اقدام به پرتاب مواد آتش‌زا به داخل محل کنسوگری کردند و آنجا نیز پرچم این کشور پایین کشیدند و آتش زدند.
با اینکه مقامات دولت ایران معترضان را «افراد خودسر» خواند و از این اقدام ابراز تاسف کرد و وعده داد که عاملان را شناسایی و محاکمه می کند اما نه تنها عربستان روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرد بلکه سایر کشورهای عربی و متحدان ریاض از جمله بحرین، سودان، جیبوتی و جزایر کومور نیز روابط خود را به کلی با ایران قطع کردند. بسیاری دیگر از کشورهای عربی نیز مانند قطر و امارات عربی متحده سطح روابط خود را کاهش دادند.
در سایه این اتفاق‌ها اعزام ایرانیان به عربستان برای حج تمتع متوقف شد. اما بر خلاف دفعات قبل این بار تنها به مدت یک سال، یعنی سال ۹۵ حجاج ایرانی نتوانستند برای حج واجب به عربستان سفر کنند.
به گفته تهران، بر اساس توافق دو کشور بیش از ۸۰ هزار ایرانی برای تمتع سال ۱۳۹۶ به عربستان اعزام می‌شوند که همه آنها «برای هماهنگی بیشتری» دارای دستبندهای هوشمند هستند. علاوه بر این ۶ هزار نفر نیز در قالب نیروهای امدادی، درمانی، خدماتی و کنسولی به دو شهر مکه و مدینه اعزام می‌شوند.
به گفته مقامات ایران، عربستان وعده داده است تا سفر حجاج ایرانی با «حفظ عزت، سلامت، احترام و کرامت» باشد. نماینده رهبر ایران نیز در مراسم بدرقه رسمی زائران حج ابراز امیدواری کرد که دیپلماسی حج بر دیپلماسی عمومی منطقه هم تاثیر بگذارد.
آگهیبحران قطر
اگرچه تاریخ روابط سیاسی قطر با عربستان مانند اختلاف تهران و ریاض پرتنش نیست اما این رابطه با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است.
تا مدت‌ها اختلافات دو کشور عضو شورای همکاری بیشتر بر مسائل مرزی متمرکز بود. این دو کشور عرب حاشیه خلیج فارس هم بر سر تعیین مرز دریایی در خور العدید و هم بر سر مالکیت منطقه خفوس با یکدیگر اختلاف دارند. ادعاهای مرزی دو طرف در سال ۱۹۹۲ به رویارویی نظامی و «جنگ خفوس» انجامید که سرانجام با میانجیگری اتحادیه عرب و شورای همکاری پایان یافت.
علاوه بر آن کودتای ۱۹۹۵ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر سابق قطر علیه پدرش روابط دوحه و عربستان را مه آلود کرد. با این وجود رابطه نسبتا دوستانه میان دو کشور تا دوران ناآرامی‌های جهان عرب و سقوط حسنی مبارک، رئیس جمهوری پیشین مصر ادامه یافت.
اما کودتای عبدالفتاح السی‌سی و سرنگونی محمد مرسی و به تبع آن اخوان المسلمین در مصر اختلافات عربستان و قطر را پررنگ کرد. دوحه از اخوان المسلمین حمایت می‌کند و عربستان سعودی از نظامی‌ها. با همه اینها اختلاف زمانی به اوج خود رسید که شبکه الجزیره بر روی وبسایت خود صحبت‌های به نقل از امیر قطر منتشر کرد که در آن موضوع اختلاف با سایر کشورهای خلیج فارس و قدرت منطقه‌ای ایران به میان آمده بود.
آگهیاگرچه دوحه ادعا می کند که وبسایت الجزیره توسط افرادی با انگیزه تشدید اختلاف میان قطر و سایر کشورهای عربی هک شده است. اما به هر روی عربستان و سه کشور دیگر عربی روابط خود را با قطر قطع کردند. به این ترتیب سفر اتباع قطر به این عربستان نیز ممنوع شد.
به همین دلیل بود که اعزام زائران قطری به حج امسال در سایه‌ای از ابهام قرار گرفت. با این وجود در روزهای گذشته مقامات عربستان اعلام کردند که مانعی برای ورود شهروندان قطر به منظور انجام مناسک حج وجود ندارد.
بیشتر بخوانید
استقبال قطر از بازگشایی مرزهای عربستان بر زائران این کشور
بحران قطر؛ آنچه باید بدانیم
بحران قطر، آنچه تا کنون روی داده
اقلیت مسلمان میانمار
آگهیدرگیریهای شدید میان نظامی‌های میانمار و اقلیت مسلمان این کشور نیز از جمله مواردی است که به سیاسی شدن مراسم حج امسال دامن زده است. سازمان‌های بین المللی و شاهدان عینی می گویند که خشونت نظامیان علیه مسلمانان اسفناک است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز از این خشونت‌ها «عمیقا» ابراز نگرانی کرده است. سازمان‌های حقوق بشری به شدت نگران یک «پاکسازی قومی» در میانمارند.
هزاران نفر از مسلمانان میانمار آواره شده‌اند و تلاش می‌کنند از کشور بگریزند. گفته می‌شود تنها در سال ۲۰۱۶ میلادی ۸۷ هزار مسلمان میانمار به بنگلادش پناه برده‌اند. مقامات این کشور مجموع پناهجویان مسلمان را ۴۰۰ هزار نفر اعلام کرده‌اند.
این اتفاق‌ها دو چالش مهم در پیش روی جهان اسلام قرار داده است: اول اینکه آیا کشورهای مسلمان قادر خواهند بود به خشونت علیه اقلیت روهینگای میانمار پایان دهند، و دوم اینکه آیا مسلمانان میانمار نیز مانند سایر مسلمانان جهان می توانند امسال در مراسم حج واجب شرکت کنند؟