آگهیدر حالی که واکنش رسمی تهران به همه پرسی اقلیم کردستان با مانور نظامی و مخالفت با تغییر مرزهای جغرافیایی منطقه همراه بود در میان دانشگاهیان و روشنفکران ایران نیز واکنش ها هر روز داغ تر می شود. دانشگاهیان، سیاستمداران و روشنفکران ایرانی بیشتر از زاویه تاثیر استقلال اقلیم کردستان عراق بر روی کردهای ایران به موضوع پرداخته اند.
جشن و شادی بخشی از مردم در کردستان ایران در شب اعلام نتایج همه پرسی استقلال اقلیم کرستان واکنش های مثبت و منفی میان روشنفکران و دانشگاهیان را بدنبال داشته است. در ادامه، مهمترین دیدگاههایی که تاکنون در ارتباط با همه پرسی استقلال اقلیم کردستان مطرح شده را بطور خلاصه مطرح می کنیم.
دانشگاهیان، روشنفکران و سازمان های مخالف استقلال اقلیم کردستان
نماد مخالفت صریح با همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق حمید رضا جلایی پور استاد جامعه شناسی در دانشگاه تهران است که هر روزه با انتشار چندین مطلب در کانال تلگرامی اش استدلال های مخالفان را به بحث و گفتگو می گذارد.
جلایی پور در مطلبی با عنوان «با بحث های جدی شوخی نکنیم» و با اشاره به همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق درباره کردستان ایران می نویسد: «زمزمه های خودمختارانه با زبان زیبای سیاست ورزی منزه طلبانه و تحول طلبانه (در خاورمیانه لرزان کنونی) پروژه ای خونین است که قصد نهایی آن سوریه ای کردن ایران است(حامی اول این پروژه در منطقه اسرائیل است.)»
جلائی پور با اشاره به اینکه نمایندگان اکثریت مردم کردستان نمایندگان کنونی مجلس، شوراها و تشکل های مدنی هستند افزوده است: «خواست تغییر در میان اکثر شهروندان مناطق کردنشین خواست تغییر در چارچوب کنونی جمهوری اسلامی است و نه از مسیرهای براندازانه.» وی می افزاید: «طرفداران خودمختاری (مورد حمایت خارجی) بیست درصد جمعیت اهل سنت را هم تشکیل نمی دهند.»
جلایی پور در پایان افزوده است که هر عاملی امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران را تهدید کند، تمام اصلاح طلبان در چارچوب مصوبات دولت و شورای امنیت ملی به مقابله با آن تهدیدات خواهند پرداخت. وی همچنین به کردهای تحول خواه هشدار داده است که اصلاح طلبان و شهروندان کرد برای کاهش تبعیض‌های سیاسی، دینی، قومی و اقتصادی در کردستان باید در چارچوب همین مرزهای ملی و ساختار سیاسی بکوشند.
نادر انتصار رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما آمریکا در گفتگو با خبرگزاری مهر برگزاری همه پرسی در اقلیم کردستان را از نظر قانونی نامشروع دانسته و گفته است تنها حامی علنی استقلال کردستان عراق، اسرائیل است. وی همچنین مخالفت آمریکا با همه پرسی اقلیم را صوری دانسته و گفته است حمایت آمریکا از تصمیم بارزیانی از مسیر اسرائیل می گذرد.
نهضت آزادی ایران:
“جدایی اقلیم کردستان، مغایر با صلح خاورمیانه و امنیت ملی ایران است”https://t.co/aH9o77vG22https://t.co/ijvCErD1Vx— emad bahavar (@emad_bahavar) October 2, 2017
نهضت آزادی ایران از جمله سازمانهایی است که طی بیانیه ای جدایی اقلیم کردستان را مغایر با صلح خاورمیانه و امنیت ملی ایران ارزیابی کرده است.
نهضت آزادی ایران در این بیانیه انگیزه های شخصی مسعود بارزانی و نقش سرویس های امنیتی و سیاسی اسرائیل را عامل همه پرسی استقلال کردستان دانسته است که باعث می شود اسرائیل بتواند در اقلیم پایگاه نظامی داشته باشد. این بیانه همچنین خواستار تعلیق این همه پرسی از سوی کردهای عراق شده است.
احمد صفری نماینده مردم کرمانشاه در مجلس شورای اسلامی برگزاری همه پرسی اقلیم کردستان در جهت برپایی پایگاهی برای اسرائیل توصیف و آنرامحکوم کرده است. وی گفته است: «همه نمایندگان کُرد مجلس شورای اسلامی با برگزاری این همهپرسی مخالفند، با برگزاری این رفراندوم در استان‌های مرزی و کُردنشین کشور ممکن است با مشکلاتی مواجه شویم.»
دانشگاهیان، روشنفکران و سازمانهای موافق استقلال اقلیم کردستان
نماد موافقت صریح با استقلال اقلیم کردستان صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران است که رفراندوم استقلال را حق کردستان دانسته و گفته است:«من معتقدم که حق تعیین سرنوشت، حقی است که به همه اقوام و اقلیتها در هر کجا که هستند تعلق میگیرد و همانطور که مردم اسکاتلند میتوانند در همهپرسی شرکت کنند که آیا میخواهند با انگلستان باقی بمانند یا نه، مردم اقلیم کردستان عراق هم باید این حق را داشته باشند و این قاعده کلی برای آنها هم به رسمیت شناخته شود. هیچ ملتی را نمیتوان با زور وادار به پذیرش یک مجموعه کلی به نام کشور کرد. »
سکوت اصلاح طلبان ایران درقبال حق تعیین سرنوشت کردهای عراق بیش ازآنکه تعجب آور باشد تاسف اور است.
— صادق زيباكلام (@sadeghZibakalam) September 28, 2017
زیباکلام همچنین با نوشتن نامه ای به آیت الله سیستانی تولد کردستانی مستقل در شمال عراق را امری اجتناب ناپذیر ارزیابی کرده و نوشته است: «توهین به اکراد و مزدور، صهیونیست و خائن خطاب کردن رهبرانشان، در حقیقت پاشیدن تخم نفاق و دشمنی میان کردها و سایر ملیت‌ها در منطقه است. این استعمارگران نیستند که تخم کین و نفاق را میان مسلمانان پخش می‌کنند بلکه تنگ‌نظری‌ها و خود را قیم دیگران تصور نمودن است که آتش نفاق را برمی‌انگیزد.»
وی از آیت الله سیستانی خواسته از که از شیعیان عراق و پیروانش در ایران بخواهد به خواسته اکراد احترام بگذارند تا زمینه دوستی میان اعراق و کشور کردستان فراهم شود.
دکتر احمد نقیب زاده استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز تولد کشور کردستان را «تولد ایران دوم» نامیده و نوشته است: «هرکس با استقلال کردها مخالفت می‌کند، بکند؛ ولی ایران نباید پشت کردها را خالی کند. چرا که کُردها و دیگر ایرانیان دارای پیوندهای عمیق و ناگسستنی تاریخی و فرهنگی هستند.»
وی با محتوم بودن تشکیل کشور کردستان نوشته است: «به باور من دولت کردستان به مرکزیت اربیل هیچگاه علیه ایران شمشیر نخواهد کشید و دوستی‌اش با دشمنان ما از جمله اسرائیل را به ضرر ایران توسعه نخواهد داد. »
نقیب زاده همچنین در پاسخ به منتقدانش گفته است: «تمام کسانی که به تحلیل من نقد دارند به یکی از استدلال‌های من اشاره نمی‌کنند و چنان نقل قول می‌کنند که گویی من سخن از استقلال کردستان ایران کرده ام.»
سعید حجاریان با نگاهی دیگر در این ارتباط می نویسد: «کردهای عراق فی الواقع فقط دولت ندارند و اگر دولت شان برقرار شود nation_state تشکیل می شود. این جمعیت قبلا زبان، مذهب، نژاد، پیشینه فرهنگی و تاریخی مشترکی داشتند اما با این حال قوم بودند … چرا که یک قوم زمانی ملت می شود و قوام پیدا می کند که دستگاه حاکمه داشته باشند.»
حجاریان همه پرسی اقلیم را در جهت برپایی دولت در پروسه ای تاریخی تحلیل می کند. با این حال گذری نیز به وضع کردهای ایران می زند و از تبعیض هایی که اهل سنت در ایران با آن مواجه اند بعنوان مشکلات ما در جهت داشتن یک دولت به معنای واقعی نام می برد و معتقد است اگر این مشکلات حل نشود ممکن است به جایی ختم شود که کسانی بگویند: «این خانه چه زیباست ولی خانه من نیست.»
آگهیمحسن رنانی استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان نیز در مطلبی با عنوان «آشتی ملی، عفو عمومی، و حق خواهری برای کُردها» استقلال کردستان عراق را به خودی خود تهدیدی برای ایران ندانسته اگر به گفته او «نه حق برادری، دستکم حق خواهری برای هموطنان کردمان قائل باشیم.». او با اشاره به تبعیض هایی که کردها و دیگر اقوام ایرانی با آنها زندگی می کنند و همچنین با تاکید بر اینکه «ما به زبان مسلمانیم ولی در عمل شدیدا گرفتار نژادپرستی قومی و مذهبی هستیم» می نویسد:«ما به بلوچ‌ها به کُردها به عرب‌ها، به ترکمن‌ها، به اهل تسنن و سایر شهروندانی که جزء ما «اکثریت برگزیده» نیستند «حق خواهری» هم ندادیم. ما کدام یک از حقوق ویژه‌ای که قانون اساسی – به عنوان یک پیمان ملی – برای اقلیت‌‌های مذهبی، قومی و زبانی قائل شده است را به آنها داده ایم؟ اعتراف کنیم که ما بر عهد و پیمان رسمی خود که ۹۸ درصد از مردممان به آن رای داده اند نمانده ایم.»
رنانی با هشدار به حاکمیت جمهوری اسلامی که در صورت نپذیرفتن «پارادایم شیفت» در سه حوزه ایرانیان خارج از کشور، معترضان به انتخابات ۸۸ و اقوام باید منتظر ورود به مرحله انقلابی باشد نوشته است: «بخش سوم جمعیت حذف شده و نادیده گرفته شده کشور، میلیونها نفر از ایرانیانی هستند که فارس و شیعه نیستند. عقب ماندگی توسعه‌ی منطقه‌ای در استانهایی که جمعیت اصلی آنها فارس و شیعه نیستند، حکایت از اعمال یک رویه بلندمدت و پایدار از تبعیض یا دستکم غفلت نسبت به این مناطق دارد. مردم این مناطق کاملا دل شکسته و ناامیدند. بازسازی امید و جلب مشارکت جدی آنها در فرایند توسعه، گام سومی است که تا بر داشته نشود، همواره باید به این مناطق به دید امنیتی بنگریم و بخش بزرگی از انرژی ملی خود را صرف کنترل این مناطق کنیم.»
دکتر جلال جلالی زاده نماینده پیشین استان کردستان در مجلس شورای اسلامی در یادداشتی با عنوان «بهترین کورد، کورد مرده است» استقلال اقلیم کردستان را دارای منافع زیادی برای ایران دانسته است با این حال از برخورد روشنفکران ایران با این موضوع انتقاد کرده و نوشته است : «تجربه نشان داده است که کردها تنها نقش مرغ را دارند که در عزا و شادی تنها به کار ذبح می ایند و لاغیر و نباید به دنبال حیات و زندگی باشند. همان کسانی که همیشه واژه برادر و عزیز و قهرمان و مرزدار و شجاع و مهمان نواز را برای کردها به کار می برند امروز برچسب تجزیه طلب و مامور موساد و یهودی زاده را بر پیشانی آنان می زنند.»
حدود ۷۰ وکیل دادگستری ایران نیز از جمله صالح نیکبخت، با انتشار بیانیه ای خواستار احترام به نتیجه همه پرسی اقلیم کردستان عراق شده و از سازمان ملل متحد خواسته‌اند حق تعیین سرنوشت «ملت کورد» را در «اقلیم کوردستان» به رسمیت بشناسد.