رپیس جمهوری آمریکا در عرض کمتر از یکسال حضور در کاخ سفید چرخشی عظیم نسبت به سیاستهای باراک اوباما در خاورمیانه داشته است.
در کمتر از یک سالی که دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا رسیده میتوان گفت که سیاستهای خارجی ایالات متحده دست کم در منطقه خاورمیانه با یک چرخش محسوس نسبت به دوران باراک اوباما مواجه شده است. چرخشی که بطور بیسابقه نشان از تناقض در رفتار دولت جدید آمریکا در این منطقه دارد. تناقضهایی که به گفته بسیاری از تحلیلگران عامل اصلی کاهش نفوذ و سلطه این کشور از یک سو و کاهش مشروعیت ایالات متحده نزد کشورهای خاورمیانه از سوی دیگر شده است.
آقای ترامپ در مقام نامزد ریاست جمهوری نابودی کامل داعش را اولویت مهم خود قرارداده بود اما پس از ورود به کاخ سفید موفقیت چندانی در مبارزه با داعش در عراق و سوریه بدست نیاورد. در واقع شکست و عقب نشینی این نیروها بیشتر بنام ایران، روسیه، ترکیه و نیروهای عراقی و سوری ثبت شد. به همین دلیل آقای ترامپ با اتخاذ تصمیم های دیگری چون انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس باز هم ناخواسته از محبوبیت آمریکا و نقش میانجی گری این کشور کاست.
اشتباه استراتژیک در انتقال سفارت آمریکا در اسراییل
دونالد ترامپ با برسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل همراهی مهمترین متحدان منطقهای از جمله عربستان و اردن را نیز از دست داد. تنها یک هفته پس از تصمیم ترامپ در اوائل ماه دسامبر، رهبران کشورهای اسلامی در استانبول ترکیه گردهم آمدند و متفق القول اعلام کردند که آمریکا دیگر نمی تواند نقش میانجی را در روند صلح خاورمیانه بازی کند.
محمود عباس، رهبر تشکیلات خودگردان فلسطینی تنها یک روز پس از تصمیم آقای ترامپ اعلام کرد که ایالات متحده تمام اعتبار خود را برای میانجی گری از دست داده و «ما دیگر نمی توانیم نقش این کشور به عنوان متحد و مشاور برای صلح جدی بگیریم». این سخنان محمود عباس در حالی ایراد شد که رهبر تشکیلات خودگردان فلسطینی در ماه مه گذشته در بازدید از کاخ سفید خطاب به دونالد ترامپ گفته بود: «با حضور شما در مقام رییس جمهوری آمریکا امید بار دیگر به مردم فلسطین برای صلحی پایدار بازگشته است.»
بیشتر بخوانید:
موافقان و مخالفان انتقال سفارت آمریکا به بیتالمقدس چه میگویند؟
انتخاب دامادی که مظهر تناقض است
نکته مهم دیگری که نشان از سیاستهای متناقض آقای ترامپ در منطقه خاورمیانه دارد، اصرار او به میانجیگری در مذاکرات صلح اسراییلی-فلسطینی و همزمان انتخاب دامادش جرد کوشنر، در مقام نماینده ایالات متحده برای صلح خاورمیانه است. جرد کوشنر بنیانگذار یکی از مهمترین تشکیلات حمایت از شهرک سازی یهودیان در کرانه باختری است و انتخاب او از روز اول با انتقادات فراوانی از سوی مقامات عالی رتبه فلسطینی همراه شد.
**اختلافات داخلی **
از سوی دیگر پس از یک سال از روی کار آمدن دولت آمریکا، این کشور هنوز سفیران جدید خود را در کشورهای کلیدی منطقه مانند اردن، مصر، ترکیه و عربستان منصوب نکرده است. شبکه خبری سیانان، دلیل اصلی را اختلاف میان رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا و دونالد ترامپ عنوان کرده است. کارشناسان میگویند در پی همین اختلافها سفرا و دیپلماتهای آمریکایی در بسیاری از کشورهای دیگر خاورمیانه «افرادی بی تجربه و غیر متبحر» هستند.
اعتماد به جوانترین رهبر منطقه
همزمان نزدیکترین رهبر منطقه به کاخ سفید کسی نیست جز محمد بن سلمان ۳۲ ساله، ولیعهد عربستان. ولیعهدی که او را بدلیل آغاز جنگ در یمن، قطع روابط و تحریم های علیه قطر و حواشی جنجالی درباره استعفای سعد حریری، نخست وزیر لبنان عامل اصلی بی ثباتی در منطقه می خوانند.
این در حالیست که ایران به عنوان رقیب اصلی عربستان توانسته نفوذ خود را در کشورهای منطقه افزایش دهد. کاهش تحریمها، حضور در عراق و سوریه، و نزدیکی تهران و دوحه از جمله دلایل پررنگ شدن نقش ایران در خاورمیانه است.
بیشتر بخوانید:
اعلام همبستگی ترامپ با عربستان پس از حمله موشکی حوثی ها
یکه تازی روسیه در خاورمیانه
تحولات منطقه خاورمیانه در ماههای اخیر به گونهای پیش رفته است که می توان روسیه، رقیب اصلی منطقهای ایالات متحده را «برنده واقعی» دانست تا آنجا که امروز برخی از میانجیگری روسیه در صلح خاورمیانه میگویند و انتظار دارند که این کشور جایگزین آمریکا در مذاکرات صلح شود.
ولادیمیر پوتین و بشار اسد، روسای جمهوری روسیه و سوریه در ماه نوامبر تفاهم نامهای مشترک در شهر سوچی امضا کردند. رئیس جمهوری روسیه گفت که او به همراه بشار اسد بدنبال «راه حلهای ممکن برای عادی سازی شرایط در سوریه» است. آنها همچنین در این گفتگوها به شجاعت و اقتدار نظامیان روس مستقر در سوریه اشاره کردند و هر دو رئیس جمهوری تاکید کردند که این نظامیان در راستای مبارزه با تروریسم در سوریه مستقر شده بودند.
کمتر از یک ماه پس از این سخنان، ولادیمیر پوتین از سوریه، مصر و ترکیه بازدید کرد تا قدرت و نفوذ روسیه در خاورمیانه را به رخ رقیب دیرینه، آمریکا بکشد که ظاهرا در حال از دستن دادن نفوذ و سلطه خود در منطقه است. اکنون پس از ۶ سال جنگ داخلی در سوریه میتوان گفت که مداخله روسیه در این جنگ کاملا شرایط را به نفع بشار اسد و هم پیمانانش در منطقه تغییر داده است.
همزمان باید گفت که کرملین روابط خود را با آنکارا، به عنوان تنها عضو ناتو در منطقه و یکی از متحدان آمریکا در خاورمیانه تقویت کرده است. مسکو و آنکارا بتازگی در نشست سه جانبهای که ایران نیز در آن حضور داشت درباره آینده سوریه گفتگو کردند و استراتژیهای مشترکی را در دستور کار قرار دادند.
شبکه خبری سیانان در گزارشی تحلیلی در رابطه با سیاستهای آمریکا در منطقه مینویسد: «اعتبار و مشروعیت دولت ایالات متحده به اندازهای کاهش پیدا کرده است که سخنان نیکی هیلی، نماینده این کشور در سازمان ملل درباره ارتباط ایران و حوثیهای یمن، با استقبال متحدان اروپایی واشنگتن روبرو نشد.»
بیشتر بخوانید:
نماینده آمریکا در سازمان ملل: موشک شلیک شده به ریاض ساخت ایران بود
سیاستهای متناقض دونالد ترامپ باعث شده است تا متحدان اروپایی آمریکا هم در بسیاری از موارد مستقل و برخلاف نظر آمریکا در خاورمیانه رفتار کنند. نمونه مهم آن رایی بود که کشورهای اروپایی علیه آمریکا در برسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسراییل در مجمع عمومی سازمان ملل دادند.
به نظر میرسد استراتژیهای دولت دونالد ترامپ در منطقه خاورمیانه دست کم در عرض یک سال موفق نبوده است و ادامه این استراتژی می تواند برای پرتنش ترین منطقه جهان در سال جدید میلادی هزینه سنگینی در بر داشته باشد.