چرا ساختمان پلاسکو به طور عمودی فرو ریخت؟ می‌توان حادثه پلاسکو را خرابکاری یا تروریستی خواند؟ آیا تجهیزات آتش‌نشانان مناسب بود؟ در نجات جان قربانیان اهمال صورت گرفته است؟
آگهیروز پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ (۱۹ ژانویه ۲۰۱۷) شهروندان ایرانی روز خود را با شنیدن این خبر آغاز کردند: ساختمان پلاسکو در تهران آتش گرفت.
گرچه در ابتدا گمان برده می‌شد که این حادثه یک آتش‌سوزی قابل مهار است اما حدود دو و نیم ساعت پس از آغاز آتش‌سوزی و در حالی که تعداد زیادی از آتش‌نشانان در حال انجام ماموریت خود برای مهار آتش بودند، این ساختمان فرو ریخت و به طور کامل تخریب شد.
حادثه پلاسکو سوالات بسیاری را در ذهن مردم جامعه ایجاد کرد. برخی از این سوالات در طی زمان پاسخ داده شد اما برخی دیگر بدون پاسخ مانده است.
انفجار و ریزش ساختمان: حادثه، خرابکاری یا تروریسم؟
تصاویر ویدیویی ضبط شده و همینطور شاهدان عینی از وقوع چندین انفجار پیش از تخریب کامل پلاسکو خبر می‌دادند. بسیاری این انفجارها را به نشت گاز ربط دادند اما سخنگوی شرکت گاز اعلام کرد که این ساختمان به شبکه گاز متصل نبود و انفجار ناشی از نشت گاز را منتفی دانست.
رد این مساله سبب داغ شدن بازار شایعات در رابطه با انفجارها شد. بسیاری این حادثه را عمدی خواندند، برخی نیز پا را فراتر گذاشته و انفجارها را ناشی از عملیات تروریستی دانستند. محمود علوی، وزیر اطلاعات ایران اعلام کرد هیچ نشانه و علامتی از تروریستی بودن این حادثه در دست نیست. با این حال وی در پاسخ به خبرنگاران در رابطه با مشکوک بودن حادثه گفتن که در این خصوص اظهارنظر نمی‌توان کرد.
مهدی چمران، رئیس وقت شورای شهر تهران علت انفجارها را ناشی از شعله‌ور شدن انبار گازوئیل در طبقات بالای ساختمان عنوان کرد. با این وجود هیئت امنای ساختمان این مساله را تکذیب کردند و اعلام کردند که گازوئیل در زیر زمین ساختمان در موتورخانه و زیر زمین بوده است در حالی که انفجار در طبقات بالاتر صورت گرفته است. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور نیز اتصال برق را علت این حادثه عنوان کرد.
در نهایت هیات گزارش ملی علت آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو را اتصال برق و احتمالا نشت همزمان گاز از کپسول گاز اعلام کرد. رییس هیات ویژه گزارش ملی ساختمان پلاسکو در ادامه گزارش علت اصلی فروریزش ساختمان را منحصرا آتش دانست و هر گونه فرضیه‌ای مبنی بر وقوع انفجار یا وجود مواد قابل انفجار در هر سطحی را رد کرد.
این گزارش که در تناقض با گزارش‌های ویدیویی ثبت شده و شهادت شاهدان عینی بود نتوانست پاسخ قانع‌کننده‌ای برای سوالات و فرضیات موجود بیابد.
مساله دیگری که باید در رابطه با ساختمان پلاسکو در نظر گرفت ریزش ساختمان به صورت عمودی و بر سر جای خود بود. در ساختمان‌هایی که اسکلت فلزی دارند با افزایش دما مقاومت ستون‌ها کاهش یافته و ساختمان به یک سمت خم می‌شود. یکی از دلایل تخلیه محل‌های اطراف یک ساختمان در حوادث این چنینی نیز نحوه فرو ریختن ساختمان است. فرو ریختن پلاسکو به صورت عمودی و بر سر جای خود یکی دیگر از ابهامات این حادثه است.
کمبود تجهیزات آتش‌نشانی
در جریان حادثه پلاسکو ۱۶ آتش‌نشان و ۶ شهروند عادی جان خود را از دست دادند. همچنین ۴ نفر از افراد حاضر در محل حادثه ناپدید شده و بیش از ۲۰۰ نفر نیز مصدوم شدند.
در زمان وقوع آتش‌سوزی ساختمان اولین راه برای خاموش کردن آتش استفاده از آب است. آتش‌نشانان با استفاده از نردبان هوایی و شلنگ‌های آب‌پاش سعی کردند آتش را مهار کنند. با این‌حال فیلم‌های عملیات نجات و نظر بسیاری کارشناسان نشان از آن داشت که تجهیزات آتش‌نشانی بسیار ضعیف است که این مساله را می‌توان عامل عدم موفقیت در مهار آتش و همینطور مرگ قربانیان خواندند.
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش نشانی تهران یک روز پس از حادثه ادعای کمبود تجهیزات امداد رسانی در پلاسکو را رد کرد و تجهیزات آتش نشانی تهران را جزء به‌روزترین تجهیزات در دنیا خواند. وی برای تایید حرف خود اعلام کرد که سازمان آتش‌نشانی تهران سال پیش به عضویت سازمان CTIF درآمده است که اولین و تنهاترین آتش نشانی یک شهر آسیایی است که توانسته در این سازمان جهانی عضو شود.
سازمان CTIF یک نهاد تحقیقاتی و آموزشی در فرانسه است که بیشتر اعضای آن کشورهای اروپایی هستند. کره جنوبی و ژاپن نیز از دیگر اعضای آسیایی این سازمان هستند. کشورها و ارگان‌های خصوصی آتش‌نشانی می‌توانند در آن عضو شوند. شرط عضویت در این سازمان پرداخت آبونمان سالیانه است و هیچ ارتباطی با نوع امکانات کشورها ندارد.
از سوی دیگر محمدرضا عارف، رییس فراکسیون امید در یادداشتی به مناسبت سالگرد پلاسکو اعلام کرد که ایران در تجهیز آتش‌نشانان به تکنولوژی‌های پیشرفته برای اطفای حریق با چالش جدی و کمبود منابع رو به رو است و باید در این باره اقدامات اساسی صورت گیرد.
اهمال در نجات جان قربانیان
بجز کمبود امکانات که اثر مهمی بر نحوه اطفاء حریق و نجات جان آتش‌نشانان داشت، اعمال نشدن استراتژی درست در زمینه نجات جان آنان و سایر قربانیان حادثه نیز مورد تردید است.
عدم خبررسانی به موقع به آتش‌نشانان برای ترک ساختمان از موضوعات مورد بحث در این رابطه است.
کمیته فنی و سازه یکی از کمیته‌های شش گانه هیات ویژه رسیدگی به حادثه پلاسکو است در گزارش خود در فروردین ماه ۱۳۹۶ اعلام کرد که تخریب ساختمان پلاسکو در سه مرحله اتفاق افتاده است. پس از گذشت حدود سه ساعت از شروع آتش سوزی در ساختمان، در مرحله اول بخشی از کف یازدهم (سقف طبقه دهم) در قسمت شمال غربی یعنی محل شروع آتش سوزی فرو می‌ریزد. در مرحله دوم به فاصله حداقل ۱۰ دقیقه، بخشی از کف دوازدهم و سیزدهم بر روی کف دهم ریخته و این تخریب کف‌ها تا پایین ساختمان ادامه می‌یابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مرحله سوم تخریب حدود ۳۰ دقیقه بعد به وقوع پیوسته است. ساختمان در این مدت پایداری خود را حفظ کرده و مرحله سوم خرابی از ضلع شرقی و جنوبی ساختمان آغاز می‌شود و نتیجتا کل سازه فرود می‌آید.
سوال اینجاست که چرا پس از مرحله اول تخریب تا مرحله نهایی که زمانی بین ۳۰ تا ۴۰ دقیقه به طول انجامیده از آتش‌نشانان خواسته نشده تا ساختمان را ترک کنند؟ آیا نبود امکانات اطلاع رسانی مانند بی سیم سبب شده که از تخریب اولیه مطلع نشده و نتوانند به موقع ساختمان را ترک کنند؟
آگهیمساله دیگر در روز آتش‌سوزی دریافت پیامکی از سوی افراد محبوس در موتورخانه بود. روز حادثه، خانواده یکی از قربانیان ادعا کردند که پیامی از یکی از افراد محبوس در موتورخانه دریافت کرده که از حضور چهار نفر در آنجا خبر می‌دهند.
اقبال شاکری رئیس پیشین کمیسیون عمران شورای شهر چهارم و رئیس کنونی مرکز عمرانی، املاک و مستغلات دانشگاه آزاد در سالگرد این حادثه در گفتگو با ایسنا اعلام کرد که در طی این یکسال موفق نشده‌اند تا فردی که ادعای دریافت پیامک را داشت بیابند. در نتیجه به این سوال نمی‌توان پاسخ داد.
با این وجود پیدا شدن چهار جسد در موتورخانه و یا نزدیکی آن و همچنین صحبت‌های متناقض مسئولان در این باره سبب شده است که نتوان پاسخ درستی به این سوال داد که آیا پیامکی از محبوسین دریافت شده است؟ درصورت درست بودن خبر آیا تلاش کافی برای نجات جان این افراد صورت گرفته است؟
مصادره پلاسکو و ناکامی صاحبان از بازپس‌گیری آن
ساختمان هفده طبقه‌ای پلاسکو از جمله اولین ساختمان‌های مرتفع در ایران بود که در سال ۱۳۴۲ تکمیل شد. سازنده و مالک این ساختمان حبیب‌الله القانیان بود که یک یهودی ثروتمند و از تاجران و صاحبان صنایع عمده ایران بود که ریاست انجمن یهودیان ایران را هم برعهده داشت. خانواده القانیان پیش از انقلاب در آمریکا، اروپا و ایران فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌ای داشتند.
حبیب‌الله القانیان اولین کارخانه تولید لوازم پلاستیکی را با نام پلاسکو و اولین کارخانه تولید پروفیل آلومینیوم را در ایران تاسیس کرد. با وقوع انقلاب اسلامی وی روز ۲۷ بهمن در تهران بازداشت و به زندان قصر فرستاده شد.
آگهیگرچه بسیاری تلاش کردند تا وی را از زندان برهانند اما در روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۸ توسط صادق خلخالی در یک دادگاه ۲۰ دقیقه‌ای محاکمه و به اعدام محکوم شد. بامداد روز بعد وی به همراه تعدادی دیگر از زندانیان در زندان قصر تیرباران شد.
اموال حبیب‌الله القانیان، از جمله ساختمان پلاسکو و ساختمان آلومینیم پس از انقلاب مصادره شد و در اختیار بنیاد مستعضفان قرار گرفت. با وجود تلاش‌های بازماندگان برای بازپس‌گیری اوموال وی، این امر تا به امروز ناکام مانده است.