با وجود این که بیش از یک قرن از برگزاری و اهدا جوایز نوبل می‌گذرد، اما در این مدت تنها حدود ۵ درصد از برندگان این جایزه از میان زنان بوده‌اند.
آگهیجایزه نوبل یکی از معتبرترین جوایزی است که هرساله به افراد، گروه‌ها یا سازمان‌هایی که در حوزه‌های علمی و همینطور صلح فعالند اهدا می‌گردد. جایزه نوبل در سال ۱۸۹۵، براساس وصیت آلفرد نوبل، مخترع دینامیت، شیمیدان و بازرگان سوئدی پایه‌گذاری شد.
اولین جایزه نوبل در سال ۱۹۰۱ میلادی ۵ سال پس از مرگ وی اهدا گردید چرا که به دلیل وجود برخی موانع، زمان زیادی سپری شد تا بنیاد نوبل تاسیس گردد. بدین ترتیب طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح به افراد یا سازمان‌هایی که بیشترین خدمت را به مردم کرده‌اند، تعلق می‌گیرد.
تا امروز ۹۲۳ فرد و سازمان موفق به دریافت این جایزه شده‌اند. ۸۴۴ مرد، ۴۹ زن و ۲۷ سازمان در طی ۱۱۷ سال این جوایز را به خود اختصاص داده‌اند. از میان این برندگان ماریا اسکلودوسکا کوری فیزیکدان و شیمیدان لهستانی-فرانسوی، فردریک سنگر، زیست‌شیمیدان انگلیسی، جان باردین فیزیکدان آمریکایی، لینوس پاولینگ، شیمیدان آمریکایی دوبار موفق به دریافت این جایزه شدند. ماری کوری به عنوان نخستین زن برنده جایزه نوبل در دو رشته شیمی و فیزیک و لینوس پاولینگ به دلیل دریافت نوبل در دو رشته شیمی و صلح از شهرت بیشتری برخوردارند.
زنان و نوبل
با وجود این که بیش از یک قرن از برگزاری و اهدا جوایز نوبل می‌گذرد، اما در این مدت تنها حدود ۵ درصد از برندگان این جایزه از میان زنان بوده‌اند. بنیاد نوبل دلیل این تفاوت را حضور کمتر زنان در عرضه‌های علمی و حقوق بشری می‌داند. از آنجایی که برندگان جوایز نوبل کسانی هستند که چند دهه به مطالعه، تحقیق و یا فعالیت‌های حقوق بشری مشغولند و حضور زنان در دهه‌های گذشته در مراکز علمی بسیار کمتر از مردان بوده، نتیجتا زنان کمتری موفق به دریافت این جایزه شده‌اند.
همچنین به نظر می‌رسد به دلیل تفکرات کلیشه‌ای موجود در جامعه، به فعالیت‌های علمی بسیاری از زنان به اندازه همتایان مرد آنها بها داده نمی‌شود. با این حال، اعضا بنیاد نوبل معتقدند در سال‌های اخیر وضعیت بهتر شده و زنان بیشتری در لیست نامزدهای دریافت جوایز نوبل علمی قرار دارند.
برندگان جنجالی نوبل
بجز تعداد کم زنان برنده جایزه نوبل، برخی مسائل جانبی نیز سبب شده که نام تعدادی از این زنان بیشتر از دیگران در خاطره‌ها باقی بماند. در این نوشتار به داستان چند تن از این زنان اشاره می‌کنیم.
ماری کوری - نوبل فیزیک ۱۹۰۳ و نوبل شیمی ۱۹۱۱
بی‌شک نام ماری کوری به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان قرن حاضر در خاطره بسیاری حک شده است. ماریا اسکلودوسکا (زاده ۱۸۶۷ - درگذشته ۱۹۳۴)، فیزیکدان و شیمیدان فرانسوی-لهستانی بود که پس از ازدواج با پیر کوری با نام مادام کوری شناخته شد.
موفقیت‌های وی شامل نظریه رادیواکتیویت، روش‌هایی برای جداسازی ایزوتوپ و کشف دو عنصر پولونیم و رادیوم است.
وی نخستین زنی بود که در سومین سال برگزاری این مراسم یعنی ۱۹۰۳ موفق شد جایزه نوبل فیزیک را به خاطر تحقیقاتش بر روی مواد رادیواکتیو از آن خود کند. خانم کوری ۸ سال بعد در ۱۹۱۱ برای دومین بار جایزه نوبل را در رشته شیمی دریافت کرد. وی در ۱۹۳۴ به خاطر کم‌خونی آپلاستیک که ناشی از قرار گرفتن در معرض پرتوهای ایکس بود درگذشت.
مادر ترزا - نوبل صلح ۱۹۷۹
اگنس گونجا بویاجیو معروف به مادر ترزا (زاده ۱۹۱۰ - درگذشته ۱۹۹۷)، راهبه کاتولیک آلبانیایی و موسس جمعیت مبلغان خیریه در هند بود. وی در فعالیت‌های خیرخواهانه بسیاری شرکت داشت و به عنوان پرستار به مردم هند خدمت می‌کرد. او به دلیل فعالیت‌های بشر دوستانه‌اش برنده جایزه صلح نوبل ۱۹۷۹ شد. مادر ترزا در سال ۲۰۰۳ از طرف پاپ ژان پل دوم آمرزیده شناخته شد و پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان در سال ۲۰۱۶ لقب قدیسه را به او اهدا کرد.
با وجود تمامی افتخاراتی که وی به آن نائل شد، بسیاری منتقد رفتارهایش هستند. گفته می‌شود که مادر ترزا و دستیارانش در زمان درمان بیماران اصول بهداشتی را رعایت نکرده و به عنوان مثال سرنگ‌های مصرف شده آلوده را بدون ضدعفونی و تنها با آب کشیدن به صورت چندباره استفاده می‌کردند. همچنین برخی منتقدان بر این باورند که وی بخش بزرگی از صدقاتی را که برای درمان بیماران اهدا شده بود، برای تاسیس صومعه و کلیسا مصرف کرده است.
آنگ سان سو چی - نوبل صلح ۱۹۹۱
آنگ سان سوچی در سال ۱۹۴۵ در شهر رانگون، پایتخت سابق میانمار (برمه) متولد شد. پدر وی یکی از مبارزان آزادی و استقلال برمه از بریتانیا بود و زمانی که آنگ سانگ سو چی تنها ۱۵ سال داشت، همراه با مادرش به عنوان سفیر برمه و برادرانش به هند نقل مکان کرد. او در سال ۱۹۷۳ همراه همسرش میشل آریس به بریتانیا رفت و تحصیلاتش را در فلسفه، سیاست و اقتصاد به پایان رساند. در سال ۱۹۶۲ زمانی که وی دور از کشورش زندگی می‌کرد ژنرال «نی وین» علیه نخست‌وزیر برمه «او نو» کودتا کرد و کشور دچار یک دیکتاتوری مهیب شد.
در سال ۱۹۸۸ وهمزمان با شروع تظاهرات علیه دولت ژنرال نی وین، آنگ سان سو چی که برای دیدار مادر بیمارش از بریتانیا به برمه بازگشته بود، در تجمعات شروع به سخنرانی کرد و به خاطر نام و نشانی که از پدر داشت، صدای مخالفان شد. اما حکومت که متوجه اثرپذیری جامعه از او شده بود او را در حبس خانگی قرار داد. وی در این زمان به مبارزات خود علیه دیکتاتوری ادامه داد و تلاش‌های او سرانجام جایزه نوبل صلح را در سال ۱۹۹۱، زمانی که در حبس خانگی بود برایش به ارمغان آورد.
خانم سو چی به تلاش‌هایش برای استقرار دموکراسی در کشورش ادامه داد تا سرانجام در انتخابات سال ۲۰۱۵ میلادی با پیروزی حزبش در این انتخابات، رویای دموکراتیک شدن کشور میانمار به حقیقت نزدیک تر شد. گرچه وی به دلایل داشتن همسر خارجی نتوانست به مقام ریاست جمهوری برسد، اما به عنوان رهبر و مشاور ارشد دولت میانمار به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه می‌دهد.
در سال ۲۰۱۷ یک بحران انسانی در میانمار علیه اقلیت مسلمان روهینگیا آغاز شد که به موجب آن تاکنون بیش از ۷۰۰ هزار نفر از ساکنان استان راخین به کشورهای اطراف و عمدتا بنگلادش گریختند. با وجود هشدارهای جوامع بین‌المللی خانم سو چی در این باره سکوت پیشه کرد. سال گذشته و در بحبوحه اهدا جایزه صلح نوبل از بنیاد نوبل خواسته شد تا جایزه صلح وی پس گرفته شود. با این وجود کمیته جایزه صلح نوبل اعلام کرد که این جایزه را پس نخواهد گرفت. همچنین دانشگاه آکسفورد در اعتراض به مواضع دوگانه وی تصویر خانم سان سو چی را از دیوار برداشت و به انبار منتقل کرد.
شیرین عبادی - نوبل صلح ۲۰۰۳
شیبرین عبادی در ۳۱ خرداد ۱۳۲۶ (۱۹۴۷) در همدان متولد شد. وی یکی از نخستین زنان قاضی در ایران بود که پس از وقوع انقلاب ایران از سمت خود برکنار و به کارهای اداری مشغول شد. با تلاش او و بسیاری از همکارانش، زنان در دهه هفتاد شمسی اجازه یافتند به عنوان وکیل در ایران مشغول به فعالیت شوند. خانم عبادی به دلیل پذیرفتن پرونده‌های خاص همچون وکالت خانواده مقتولین قتل‌های زنجیره‌ای (فروهرها)، عزت‌الله ابراهیم‌نژاد که در حمله به کوی دانشگاه کشته شد و زهرا کاظمی عکاس تبعه کانادا که در ایران به قتل رسید، به یک چهره جنجالی در ایران و جهان بدل شد.
تلاش‌های شیرین عبادی در زمینه حقوق بشر و ترویج مردم‌سالاری در ایران به ویژه در مورد حقوق زنان و کودکان، جایزه نوبل صلح سال ۲۰۰۳ را برای وی به همراه داشت. خانم عبادی اولین زن مسلمان جهان و تنها فرد ایرانی است که جایزه نوبل را کسب کرده است.
وی بارها از سوی مخالفانش به مرگ تهدید شده، اموال او در ایران ضبط و اعترافات همسرش جواد توسلیان علیه او در سال ۱۳۸۹ از تلویزیون ملی ایران پخش شد. این اتفاقات انتقادات بسیاری را در جوامع بین‌المللی برانگیخته است.
آگهی
وانگاری ماآتای - نوبل صلح ۲۰۰۴
وانگاری ماآتای (زاده ۱۹۴۰ - درگذشته ۲۰۱۱) ملقب به ماما میتی یک طرفدار حفظ محیط زیست کنیایی بود که به خاطر تلاش‌هایش برای برقراری صلح و دموکراسی برنده جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۰۴ میلادی شد. وی نخستین زن آفریقایی بود که توانست این جایزه را از آن خود کند.
خانم ماآتای در سال‌های ۸۷-١۹۷۶ در شورای ملی زنان کنیا به عنوان یک فعال حضور داشت و به ریاست این شورا رسید. وی در سال ١۹۷۶، همزمان با آغاز فعالیت خود در شورای ملی زنان، ایده «کاشت درخت به شکل جامعه محور» را معرفی کرده و آن را راهی برای کاهش فقر و حفاظت از محیط زیست معرفی کرد.
وانگاری ماآتای جنبشی به نام «کمربند سبز» را به راه انداخت که در نتیجه آن حدود ۳۰ تا ۴٠ ميليون اصله درخت در سراسر کنيا کاشته شد.
خانم ماآتای در سال ١۹۹۸ به کمپین بین‌المللی حقوق بشر آفریقا که به دنبال لغو بدهی‌های کشورهای آفریقایی بود، پیوست. مبارزات کمپین او علیه تصرف وحشیانه زمین‌ها و جنگل‌ها، توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرد و جایزه صلح نوبل ۲۰۰۴ را برایش به ارمغان آورد.
پس از درگذشت او پیکرش در تابوتی از گل ها و گياهان تازه سنبل، پاپيروس و خيزران در نايروبی تشييع شد.
آگهی
ملاله یوسف‌زی - نوبل صلح ۲۰۱۴
ملاله یوسف‌زی در سال ۱۹۹۷ در پاکستان متولد شد. او فعال حقوق بشر و حقوق کودکان و عضو کمپین تحصیل دختران اهل پاکستان است که در اکتبر ۲۰۱۲ توسط گروه طالبان و در راه بازگشت از مدرسه ترور نافرجام شد.
ملاله در سال ۲۰۱۳ زمانی که تنها ۱۶ سال داشت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک سخنرانی کرد. در این سخنرانی وی با دفاع از حق تحصیل کودکان، از جامعه جهانی خواست تا برای مبارزه علیه بی‌سوادی تلاش کند. او همچنین گفت که به مبارزات خود برای احقاق حقوق کودکان و زنان ادامه خواهد داد.
ملاله سرانجام به دلیل فعالیت‌های انسان‌دوستانه‌اش توانست در سال ۲۰۱۴ در ۱۷ سالگی به جایزه صلح نوبل دست یابد. وی جوان‌ترین برنده این جایزه و پس از عبدالسلام (برنده جایزه نوبل فیزیک) دومین فرد پاکستانی است که به این افتخار دست یافته است.
بیشتر بخوانید: