آیا اقتصاد به تنهایی توان ایجاد تغییر آن هم از نوع مسالمت آمیز را دارد؟
آگهیمانی تهرانی
اکثریت اصولگرایان در ایران جناح اصلاح طلب را متهم می کنند که با تشویق و دامن زدن به اعتراضات خیابانی مردم در سال ۱۳۸۸ باعث شدند «دشمنان انقلاب اسلامی» (منظورشان دولتهای غربی است) طمع کرده و با اجماع بین المللی تحریمهای اقتصادی وسیعی را علیه ایران تصویب و اجرا کنند و در نتیجه مقامات کشور را به پای میز مذاکره با آمریکا بکشانند.
"اتهام متقابل"
در دی ماه سال ۱۳۹۶ یعنی دو سال و اندی پس از امضاء توافقنامه هسته ای -موسوم به برجام- مردم ناراضی از شرایط اقتصادی در شهر مذهبی مشهد به خیابان ریختند و علیه دولت روحانی (که به اصلاح طلبان نزدیک است) شعار سر دادند. اصولگرایان که مناصب این شهر و استان خراسان رضوی را در دست دارند، در برابر این معترضان سکوت کردند و در مواردی هم جانب آنها را گرفتند. به همین دلیل حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران و اعضاء کابینه اش از جمله اسحاق جهانگیری معاون اول و محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت انگشت اتهام را به سمت اصولگرایان نشانه رفتند که مردم را به اعتراض علیه دولت تحریک کرده اند.
"شکل گیری مطالبه براندازی"
کمیت و کیفیت این اعتراضات به سرعت تغییر شکل داد، به صد و یک شهر ایران سرایت کرد و شعارها از معیشت به سیاست رسید و رأس نظام حکومتی را نشانه گرفت. در این شرایط محمد خاتمی رئیس جمهور اسبق و شاخص ترین چهره اصلاح طلبان از مردم معترض خواست تا حساب خود را از اپوزیسیون برانداز جدا کنند اما این بار و خلاف اعتراضات جنبش سبز این توصیه ها پاسخ عکس گرفت و شعار #براندازم به ترند معترضان تبدیل شد و در شعار دیگر «اصلاح طلب اصولگرا دیگه تمومه ماجرا» که توسط دانشجویان دختر دانشگاه تهران سر داده شد، آب پاکی را بر روی دست دو جناح ریخت. با این حال نتایج آخرین رای گیری های انجام شده در ایران از گرایش گروه عمده ای از رای دهندگان به دو طیف اصولگرا و اصلاح طلب در درون حکومت حکایت دارد.
"خروج ترامپ از برجام و انسجام براندازان و واکنشها"
چند ماه پس از این اعتراضات دونالد ترامپ رئیس جمهور تازه بر سر کار آمده ایالات متحده به یکی از وعده های انتخاباتی خود عمل کرد: او به صورت یکجانبه از توافقنامه چند جانبه هسته ای با ایران خارج شد و اعلام کرد شدیدترین تحریمهای اقتصادی تاریخ را علیه رژیم تهران وضع خواهد کرد اتفاقی که حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی پیش از ارائه لایحه بودجه سال۹۸ خورشیدی به مجلس شورای اسلامی آن را پیآمد اتفاقات «تلخ» دی ماه ۹۶ خواند همزمان مطالبه براندازی باعث انسجام گروههای اپوزیسیون خارج از کشور شد. تا جایی که چندی پیش محمود علوی وزیر اطلاعات دولت روحانی تحرکات براندازان و تلویحا تلاشهای فرزند شاه سابق را خطرناک خواند. گروهی از تحلیلگران افزایش ۱۸ درصدی بودجه وزارت خانه تحت امر او در سال جاری را پیامد این هشدار ارزیابی کردند. همچنین محمد جواد ظریف، وزیر خارجه دولت ایران نیز بارها و از جمله در جلسه مجلس شورای اسلامی و کنگره حزب ندای ایرانیان (نزدیک به اصلاح طلبان) بدون نام بردن از فرد و گروه خاصی گفت امروز همه ایرانیان حتی مخالفان نظام در یک کشتی نشسته ایم و هدف آمریکا نه دولت و نظام که نابودی ایران است و فکر نکنید که آمریکا این نظام را برمی دارد و شما را بر سر کار می آورد.
"هدف مشترک دولت ترامپ و براندازان"
با وجود این یکی از ویژگی های اصلی نوبراندازان ایرانی چشمداشت به حمایت دولتهای غربی و در رأس آن آمریکا است. حمایتی که در طیفی از خواسته های مادی و معنوی دنبال می شود و از جمله آن حمایت از برنامه دولت ترامپ در تحریم اقتصادی است که می کوشد به بحران معیشتی و در پی آن به شورش عمومی و در نهایت فروپاشی دامن بزند و حتی بخشی از این گروه به تجربه اتحاد جماهیر شوروی اشاره می کنند. فارغ از جنبه های سیاسی فروپاشی شوروی، آیا اقتصاد به تنهایی توان تغییر آن هم از نوع مسالمت آمیز را دارد؟
"در میان مدت آینده روشنی نمی بینم"
مهرداد سیدعسگری اقتصاددان مقیم نروژ که گرایشات ملی دارد، معتقد است این برنامه نوبراندازان صرفا اقتصادی نیست و جنبه های اجتماعی و سیاسی و امنیتی را دنبال می کند. در حالیکه به عقیده او اقتصاد ایران در حال دست و پا زدن است، مفهوم جامعه در ایران امروز فرو پاشیده است، سیاست مانند سابق به راه خود ادامه می دهد و نیروهای امنیتی نسبت به گذشته قدرت گرفته اند. بنابراین او با رد چنین نظریاتی اضافه می کند اعتراضات صنفی در ایران دورنمای بلندمدت ندارد، زیرا مردم از احتمال جنگ داخلی و تجزیه کشور وحشت زده اند. از نگاه مهرداد سیدعسگری اکثریت اپوزیسیون ایرانی فاسدتر و ناکارآمدتر از رژیم حاکم است و اندک مخالفان سالم هم منزوی شده اند. این عضو حزب ملت ایران، تنها برنامه های موجود برای آینده کشور را احتمال وجود سناریوهای پشت پرده مثل «کودتا» یا «توافق با آمریکا» می داند و این تفکر که اگر سرمایه ها آزاد شود، چرخ اقتصاد به گردش در خواهد آمد را اشتباه ارزیابی می کند؛ زیرا به گفته او اقتصاد فعلی ایران غیر تولیدی و بیمار است و در میان مدت آینده روشنی برای آن قابل تصور نیست.
"اگر این فشارها به نتیجه برسد، رفاه و آبادانی به ایران بازمی گردد"
نوید جمشیدی مدیر بخش آنلاین روزنامه اقتصادی آسیا در تهران ضمن اشاره به تفاوتهای بنیادین و ریشه ای جمهوری اسلامی ایران با دیگر نمونه های جهان معاصر که به گفته او باعث شده تلاش چهل ساله بسیاری از کشورها برای اصلاح یا تغییر جمهوری اسلامی به بن بست برسد، می گوید امروز نکات کلیدی از یک تجربه چهل ساله در برخورد با رژیم ایران در اختیار دولت ترامپ قرار گرفته و این دستآورد جز با همکاری وسیع اسرائیلی ها که فرهنگی شبیه ایرانیان دارند، میسر نبوده است. این پژوهشگر اقتصادی با توجه به تجربه چهل ساله زندگی در پایتخت ایران و با اشاره به اعتراضات سرکوب شده از روزهای ابتدایی انقلاب۵۷ تا دی ماه ۹۶ که در پی نارضایتی اقتصادی به مطالبه براندازی منجر شد، جمهوری اسلامی را ناکارآمد و وصله نچسب فرهنگ، سیاست و اقتصاد ایران می خواند و همزمانی جدیت دولت ترامپ در برخورد با جمهوری اسلامی با نارضایتی عمومی در ایران را راهگشا شمرده و معتقد است هر چند دولت ترامپ بارها اعلام کرده به دنبال تغییر رژیم ایران نیست، اما ارزیابی دقیق و کارشناسی نشان می دهد که همه اجزاء این پازل در جهت فروپاشی جمهوری اسلامی چیده شده است.
البته نوید جمشیدی موافق نیست که تحریم و فشار اقتصادی به تنهایی به تغییر رژیم منتهی خواهد شد و فکر می کند دولت ترامپ ایران را کشوری ثروتمند و با مردم زیاده خواه شناخته و با قطع منابع مالی ایران قصد دارد جیبهای جمهوری اسلامی را خالی کند تا حکومت ایران ناچار شود از دخالتهای منطقه ای دست بکشد و همزمان با نارضایتی اقتصادی مردم در داخل کشور روبرو شود. این فعال اقتصادی که ادعا می کند اکثریت مردم عادی با برنامه دولت ترامپ برای فشار از بیرون و تغییر مسالمت آمیز از درون، موافقت و همراهی دارند؛ بر این باور است که تحریمهای اقتصادی آمریکا علیه دیگر کشورها بر پایه بازی با ابزار معتبری چون دلار شکل گرفته که صد سال بر روی این بازی برنامه ریزی دقیق انجام شده و از شوروی سابق تا کوبا و آفریقای جنوبی و کره شمالی و در تازه ترین نمونه بر روی ونزوئلا آزمایش شده و پاسخ گرفته و بنابراین شوخی بردار نیست.
او با اشاره به همزمانی خواست براندازان و ناراضیان اقتصادی ایران با برنامه دولت ترامپ، افق اقتصاد ایران را روشن ارزیابی می کند که پیروزی این طرح بازگشت ثروتهای ملی از منطقه خاورمیانه به داخل کشور و در نتیجه رفاه عمومی و عمران و آبادانی را در پی دارد.