شورای عالی امنیت ملی ایران روز چهارشنبه ۸ مه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که تهران اجرای برخی اقدامات در چارچوب برجام را متوقف می‌کند. چه مسیری طی یک سال اخیر طی شده است تا بحران هسته‌ای به نقطه کنونی برسد؟
آگهیشورای عالی امنیت ملی ایران روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد تهران اجرای برخی اقدامات در چارچوب برجام را متوقف می‌کند.
این تازه‌ترین تحول از سری رخدادهایی است که توافق هسته‌ای میان ایران و شش قدرت جهانی در سال ۲۰۱۵ را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما چه مسیری طی یک سال اخیر طی شده است تا بحران هسته‌ای به نقطه کنونی برسد؟
ایران چه کار کرده است؟
آن‌طور که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران روز ۱۸ اردیبهشت در نامه‌ای به اطلاع رهبران بریتانیا، فرانسه، آلمان، چین و روسیه رسانده است، این کشورها ۶۰ روز فرصت دارند تا تعهدات خود در قبال توافق هسته‌ای را اجرا کنند و در غیر این صورت، ایران محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را متوقف خواهد کرد.
آقای روحانی گفت که این تصمیم به معنای خروج از برجام نیست و در چارچوب توافق هسته‌ای انجام می‌شود.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
چرا ایران این کار را انجام داده است؟
توافق اتمی که در سال ۲۰۱۵ بین ایران و شش قدرت جهانی منعقد شد، توافقی دو سویه بود. از یک سو ایران متعهد می‌شد برنامه اتمی خود را محدود کند و از سوی دیگر قدرت‌های جهانی متعهد می‌شدند تحریم‌های وضع شده را معلق کنند.
این توافق متقابل در فاز نخست در ژانویه ۲۰۱۶ اجرایی شد. از جمله به این معنی که ایران تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۹۸ درصد ذخایر اورانیوم غنی شده خود را به خارج منتقل کرد و سطح غنی سازی را تا زیر ۴ درصد پایین آورد. در مقابل قطعنامه‌های شورای امنیت در تحریم ایران معلق شدند و محدودیت‌های بانکی و نفتی ایران برداشته شد.
به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در نوامبر ۲۰۱۶ در آمریکا اما وضعیت را تغییر داد. آقای ترامپ که منتقد سیاست‌های باراک اوباما در قبال ایران بود با وعده خروج از توافق هسته‌ای پا به کاخ سفید گذاشت.
بیشتر بخوانید:
چرا آمریکا از برجام خارج شد؟
رئیس‌جمهور آمریکا و تیم همراهش معتقد بودند برجام معاهده‌ای است که سود فراوانی نصیب ایران کرده و جمهوری اسلامی توانسته است در سایه آن برنامه موشکی و حمایت‌های خود از «تروریسم» را توسعه دهد و «فعالیت‌های مخرب در منطقه» و در تضاد با سیاست‌های آمریکا را تشدید کند.
آن‌ها همینطور بر این باور بودند که توافق آنچنان که باید راه رسیدن ایران به سلاح اتمی را مسدود نکرده است و ایران می‌تواند با آزاد شدن از فشار تحریم‌ها در سال‌های آتی به برنامه خود ادامه دهد.
شماری تحلیلگران معتقد بودند با توافق فعلی، ایران به محض شروع غنی‌سازی ظرف ۱ سال می‌تواند به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند. این درحالی است که ایران مکررا برنامه هسته‌ای خود را غیرنظامی دانسته است.
در ۸ مه سال گذشته دونالد ترامپ سرانجام اعلام کرد ایالات متحده به منظور رسیدن به یک «توافق بهتر» با ایران از توافق هسته‌ای خارج می‌شود.
ایران این اقدام آمریکا را محکوم کرد و اتحادیه اروپا اعلام کرد که علیرغم خروج ایالات متحده، همراه با ایران در برجام خواهد ماند.
آمریکا از زمان خروج از برجام چه کار کرده است؟
دونالد ترامپ در روز ۸ مه فرمانی را صادر کرد که به موجب آن تحریم‌های ایران که بر اساس معاهده هسته‌ای تعلیق شده بودند مطابق یک جدول زمانی ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه بازگشتند.
این تحریم‌ها طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های تجاری ایران از قبیل تحریم خرید و فروش سهام، طلا و فلزات گرانبها، مبادلات با دلار، نهادهای بانکی، صنایع خودروسازی و صنایع نفتی را هدف می‌گرفتند.
بیشتر بخوانید:
- ایران کاهش اجرای تعهدات خود در برجام را رسما اعلام کرد
- واکنش‌های بین‌المللی به اقدام ایران در کاهش اجرای برجام؛ از فرانسه تا تل‌آویو
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا با اعلام ۱۲ شرط، که عمدتا توقف فعالیت‌های نظامی ایران در خاورمیانه را شامل می‌شد، گفت درصورتی که ایران به این شروط عمل کند تحریم‌ها معلق خواهند شد و مذاکره امکان‌پذیر است. مقامات جمهوری اسلامی از پذیرش این شروط سر باز زدند.
آگهیدر شرایطی که وضع تحریم‌های آمریکا کار شرکت‌های اروپایی در ایران را تقریبا ناممکن کرده بود و بسیاری از آن‌ها بازار ایران را ترک کرده بودند، سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه متعهد شدند با راه اندازی یک کانال مالی ادامه تجارت با جمهوری اسلامی را تسهیل کنند و از شرکت‌های اروپایی در مقابل تحریم‌های آمریکا محافظت کنند.
این طرح که در سپتامبر ۲۰۱۸ طی بیانیه‌ای مشترک اعلام شد ابتدا به صورت مشوقی برای ایران به منظور ماندن در برجام و مجرایی برای هدف خرید نفت این کشور دیده می‌شد، اما با فشارهای آمریکا و بی‌میلی شرکت‌ها رفته رفته به غذا و دارو محدود شد و هنوز در مه ۲۰۱۹ نتوانسته است اجرایی شود. ایران بارها اعتراض خود را به روند کند کار به طرف‌های اروپایی‌اش اعلام کرده است.
دولت ایالات متحده همچنین برای افزایش فشارها بر آنچه «جاه‌طلبی نظامی ایران» در منطقه می‌خواند، در آوریل ۲۰۱۹ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به فهرست گروههای تروریستی خود افزود. ایران نیز در مقابل ستاد فرماندهی ارتش آمریکا، سنتکام، را را لیست گروههای تروریستی قرار داد.
در آخرین دور از اقدامات به منظور فشار بر تهران، ایالات متحده در ۲ مه ۲۰۱۹ اعلام کرد که معافیت‌های شش‌ماهه‌ای را که برای هشت خریدار نفتی ایران درنظر گرفته است تمدید نخواهد کرد. مطابق اعلام مقامات آمریکا، این اقدام در راستای به صفر رساندن فروش نفت ایران انجام شده است.
اقدام تهران در اعلام کاهش اجرای تعهدات خود در اجرای برجام در روز ۸ مه تازه‌ترین تحول در جریان منازعات بر سر توافق هسته‌ای است.
آگهیامری که می‌تواند زمینه‌ساز تنش‌های بیشتر در روابط ایران و غرب واقع شود.