این خطر برای کردها وجود دارد که ترکیه در شمال سوریه کنترل بر مناطق مرزی و سرزمینی به وسعتی بیش از ۴۰۰ کیلومتر را در دست بگیرد و پس از آن با اسکان میلیونها پناهندۀ سوری، بافت جمعیتی را در این منطقه تغییر دهد.
نمایندگان آمریکا و ترکیه روز پنجشنبه ۱۷ اکتبر پس از ۴.۵ ساعت مذاکره در آنکارا، بطور مشترک از توافق خود برای برگزاری آتشبسی خبر دادند که قرار است برای مدت ۵ روز در مناطق دچار درگیری در سرزمینهای عمدتا کردنشین شمال سوریه اجرا شود.
توافق برای آتشبس، پس از یک هفته درگیری خونین در «روژاوا» حاصل شد؛ درگیریهایی که هرج و مرج بیشتری را برای سوریۀ جنگزده به ارمغان آورد و خشم جامعۀ بینالملل را برانگیخت.
در یک سوی این درگیری ارتش ترکیه و شورشیان سوری تحت حمایت آنکارا حضور داشتند و در سوی دیگر، کردهایی که عمدتا عضو نیروهای دموکراتیک سوریه بودند.
اگرچه هدف اصلی از برگزاری این آتشبس، راهی برای نجات مردم در مناطق درگیری اعلام شده، اما شرکت کنندگان در مذاکرات، منافع سیاسی دیگری را دنبال میکردند که در ادامه به آنها پرداخته میشود.
ادعای ترکیه؛ پیروزی بیچون و چرا در توافق آتشبس
روزنامه «صباح» ترکیه این آتشبس را یک «پیروزی دیپلماتیک» برای ترکیه توصیف کرد و روزنامه اسلامگرای «ینی اکیت» نوشت که «آنکارا واشنگتن را به زانو درآورده است». در شب اعلام خبر آتشبس نیز هشتگ TürkiyeKazandi به معنای «ترکیه برنده شد» بشدت در میان کاربران ترک توییتر تبلیغ شد. مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز اعلام کرد که «واشنگتن مقابل آنکارا شکست خورده است».
به این ترتیب همه چیز برای پذیرش این باور مهیا شد که با این توافق، موضع ترکیه تقویت شده است.
اگر این توافق بطور موثر اجرا شود، به ترکیه اجازه میدهد تا «منطقۀ امنی» را که مدتهاست به دنبال آن است، در نزدیکی مرز خود با سوریه ایجاد کند؛ آنهم بدون آنکه همچنان گرفتار یک درگیری مسلحانه باشد.
رجب طیب اردوغان میخواهد کردهای سوریه مناطق مرزی نزدیک ترکیه را تخلیه کنند و میگوید قصد دارد در این منطقه که از فرات شروع میشود و تا مرز عراق ادامه دارد، بخشی از ۳.۶ میلیون پناهندۀ سوری را که هم اکنون در خاک ترکیه هستند، اسکان دهد و همزمان نیز نیروهای کرد عضو یگانهای مدافع خلق (YPG) که او آنها را تروریست میخواند، از میان بردارد.
ترکیه همچنین با این توافق میتواند از تحریمهایی که آمریکا و اروپا از زمان اعلام خبر این حملات شروع به تحمیل آن به آنکارا کردهاند و بیم آن میرود که افزایش یابند، در امان بماند.
بیشتر بخوانید: جمهوریخواهان مجلس نمایندگان آمریکا به سناتورهای موافق تحریم ترکیه پیوستند
تفسیر متفاوت کردها از آتشبس؛ نگرانی از تغییرات جمعیتی در روژاوا
از زمان آغاز این حملات یعنی چهارشنبه ۹ اکتبر (۱۷ مهر) کردهای سوریه بارها خواستار ایجاد کریدوری بشردوستانه برای تخلیۀ غیرنظامیان و زخمیها از منطقۀ درگیری بویژه از شهر راس العین که بشدت زیر حملات قرار داشت، شدند و به همین دلیل نیز آتشبس را پذیرفتند. اما آنها تفسیر متفاوتی از این آتشبس دارند.
فرهاد عبدی شاهین، از فرماندهان ارشد نیروهای کرد سوریه که با نام مظلوم کوبانی نیز مشهور است، میگوید موضوع تخلیۀ کردها در چهارچوب آتشبس محدود به مناطق درگیری یعنی شهرهای تل ابیض و راس العین میشود و نه بیشتر.
فبریس بلانش، استاد جغرافیای سیاسی خاورمیانه در دانشگاههای فرانسه و پژوهشگر موسسه سیاستهای خاورنزدیک واشنگتن میگوید: «کردها راه دیگری نداشتند. با پذیرش این آتشبس، ترکیه که از قدرت نظامی بسیار بالاتری برخوردار بود مهار شد و کردها نیز توانستند موقعیتهایی را که به دست آورده بودند، حفظ کنند».
اما با این کار، خطری جدی سرزمینهای کردنشین را تهدید میکند. به گفتۀ مظلوم کوبانی، این خطر وجود دارد که ترکها کنترل بر مناطق مرزی و سرزمینی به وسعتی بیش از ۴۰۰ کیلومتر را به دست آورند و پس از آن با اسکان میلیونها پناهندۀ سوری، در این منطقه «تغییرات جمعیتی» بوجود آورند. این موضوع از سوی کردها پذیرفتنی نیست.
کردها امیدوارند که برای جلوگیری از وقوع چنین وضعیتی، واشنگتن بار دیگر وارد عمل شود. به گفتۀ آقای کوبانی «ایالات متحده باید از وقوع تغییرات جمعیتی در منطقه جلوگیری کرده و بازگشت ساکنان روژاوا به خانههایشان را تضمین کند.»
میشل گویا، ژنرال پیشین فرانسه و مدرس علوم نظامی در دانشگاههای این کشور نیز بر این باور است که این آتشبس تنها محدود به منطقهای مرزی به وسعت ۱۲۰ کیلومتر میشود که توسط ترکها اشغال شده و ساکنان آن نیز عرب هستند و نه کرد.
از نظر میشل گویا پذیرش این توافق توسط کردها، احتمالا فرصتی برای خرید زمان همچنین فرصتی برای مذاکره با دولت سوریه و اجرای توافقی است که پیشتر میان آنها و دمشق حاصل شده بود.
نگرانی کردها در این باره بیش از هر زمانی است؛ بویژه آنکه مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه روز یکشنبه بار دیگر اعلام کرد در نشست هفتۀ آیندۀ پوتین-اردوغان «با روسها دربارۀ حذف تروریستهای یگانهای مدافع خلق از مرزهای ترکیه از جمله از منبج و کوبانی» گفتگو خواهد شد.
بیشتر بخوانید: هدف اردوغان از حمله به کردهای سوریه چیست؟
روسیه، بزرگترین برندۀ آتشبس
آتشبسی که برای یک دوره محدود ۱۲۰ ساعته برگزار شده است روز سهشنبه ۲۲ اکتبر (۳۰ مهر) پایان مییابد؛ همان روزی که قرار است رجب طیب ادوغان با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه دیدار کند.
در درگیریهای سوریه، چالشهای دیپلماتیک بویژه هرآنچه به مربوط به توازن قدرت با ایالات متحده میشود، برای روسیه مهم است.
به همین دلیل ارتش روسیه به محض عقبنشینی نیروهای آمریکایی از شمال سوریه، گشتهای خود را در اطراف نقاط استراتژیک این منطقه مستقر کرد و اکنون نیز درصدد است تا به عنوان واسطه، میان دمشق و آنکارا ایفای نقش کند.
درگیریهای روژاوا روسیه را در موقعیتی حساس گذاشت؛ زیرا در دو سوی آن ترکیه و سوریه، دو متحد مهم منطقهای کرملین قرار دارند.
این آتشبس برای مسکو مفید است و به کرملین فرصت میدهد تا از یکسو یکپارچگی سرزمینیِ سوریه را برای بشار اسد تضمین و از سوی دیگر رابطۀ خود با ترکیه را تحکیم کند.
همچنین از نظر فبریس بلانش، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاههای فرانسه «آنکارا اسب تروای کرملین در ناتو است» و پوتین به ترکیه نیاز دارد تا با این اهرم و «از مسیر تهدید به باز کردن دروازههای اروپا برای مهاجران، بر اتحادیه اروپا فشار بیاورد».
اتحادیه اروپا در مواجهه با تهدید باز شدن درها برای موج مهاجران، بسیار آسیبپذیر است. بروکسل در سال ۲۰۱۵ میلادی برای مهار این موج، توافقی را با آنکارا امضا کرد که تصریح میکند ترکیه در قبال نگه داشتن میلیونها مهاجران در خاک خود و جلوگیری از حرکت آنها به سمت اروپا، ۶ میلیارد یورو از اتحادیه اروپا دریافت میکند.
تا کنون تنها نیمی از این مبلغ پرداخت شده است و ترکیه از هر فرصتی برای اعمال فشار به اتحادیه با استفاده از این توافق استفاده میکند.
بیشتر بخوانید: