در میان تمام مراکزی که در جهان مشغول کار بر روی ساخت واکسن ویروس کرونا هستند، دانشگاه آکسفورد پیشتازترین آنان به شمار میرود. اما مراحل ساخت این واکسن چه بوده و دانشمندان در این مرکز دقیقا مشغول چه کاری هستند؟
در میان تمام مراکزی که در جهان مشغول کار بر روی ساخت واکسن ویروس کرونا هستند، دانشگاه آکسفورد پیشتازترین آنان به شمار می رود. اما مراحل ساخت این واکسن چه بوده و دانشمندان در این مرکز دقیقا مشغول چه کاری هستند؟
پیشتر در روز ۲۰ ژوئیه (۳۰ تیر) اعلام شده بود که واکسن آزمایشی ساخت این دانشگاه در مرحله مقدماتی جواب داده و توانسته است بدن مبتلایان را به ساخت آنتی بادی ترغیب کند.
هرچند واکسن تولیدی دانشگاه آکسفورد نخستین واکسنی است که تا این مرحله از تست انسانی رسیده، با این حال تا کنون فقط بر روی حدود هزار نفر تست شده است. این در حالی است که برای رسیدن به واکسنی که میان میلیونها نفر توزیع شود دانشمندان باید آن را از مراحل ایمنی بیشتری بگذرانند.
اما مراحل ساخت این واکسن چه بوده و دانشمندان در این مرکز دقیقا مشغول چه کاری هستند؟
این واکسن در واقع از روی یک ویروس سرماخوردگی ساخته شده است که معمولا شامپانزهها را درگیر می کند. بنابه گفته متیو اسنیپ، از مدیران پروژه، اول از همه محققان ویروس سرماخوردگی شامپانزه را جدا می کنند و آن را به لحاظ ژنتیکی طوری تغییر می دهند که قابل سرایت به انسان نباشد. سپس در مرحله بعد ژن هایی به ساختار سلولی اضافه می کنند که کارشان ساختن پروتئینهای مخصوص از ویروس کووید-۱۹ یا اصطلاحا گلیکو پروتئین است. سپس آن را به داوطلبان تزریق می کنند.
این تکنیک در واقع همان تکنیکی است که دانشمندان آکسفورد پیش از بروز همه گیری کرونا درگیر امتحان آن بودند تا برای دو ویروس مرس و ابولا به واکسن برسند. دلیل اینکه این دانشگاه در تلاش برای رسیدن به واکسن کرونا از دیگر موسسات و دانشگاههای جهان جلوتر است نیز به همین مسئله باز می گردد.
شاید این سوال پیش بیاید که داوطلبان چنین پروژه ای از کجا پیدا شده اند؟ باید گفت مرکز پژوهش آکسفورد داوطلبان را از طریق فراخوانی در وبسایت خود پیدا می کند. این مرکز اکنون برای تکمیل فاز سوم آزمایش خود، که نیاز به ده هزار داوطلب دارد، از ساکنان بریتانیا تقاضا کرده با پر کردن فرم آمادگی خود را اعلام کنند تا واکسن روی آنها نیز تست شود.
مطابق اعلام دکتر اسنیپ، این ده هزار نفر به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم می شوند. یک گروه واکسنی به نام MenACWY را دریافت می کنند (واکسنی مخصوص مننژیت برای نوجوانان که در مقابل ویروس کرونا هیچ مصونیتی ایجاد نمی کند) و گروه دیگر واکسن اصلی را که به نام ChAdOx1 nCoV-19 اسم گذاری شده است.
گروه اول نقش گروه کنترل را بازی می کنند تا دانشمندان بتوانند از طریق مقایسه به نحوه کارکرد و همچنین اثرات جانبی واکسن پی ببرند. با این حال هیچ کدام از افراد در نهایت مطلع نمی شوند که آیا واکسن حقیقی را دریافت کرده اند یا جزو گروه کنترل بوده اند.
قبل از انجام آزمایش ها بر روی داوطلبان تمامی خطرات احتمالی، ولو با درصد ناچیز، به اطلاع شرکت کنندگان رسانده می شود. حتی به آنان گفته می شود که «به لحاظ تئوری» امکان این هست که واکسن اثرات ویروس کرونا را روی بدن بدتر کند. با این حال و بنابر مقاله منتشره در نشریه لنست تا کنون موردی از سوء اثر جانبی دیده نشده است.
به لحاظ قانونی نیز کارها حساب شده است. برای مثال روی نمونه آزمایشهای گرفته شده از داوطلبان این عبارت درج شده است: «من موافقت می کنم که این نمونه به عنوان هدیه به دانشگاه آکسفورد محسوب شود.» البته ممکن است برای نمونه خون داوطلبان این عبارت چندان غیرعادی به نظر نرسد، اما در اینکه چگونه یک نمونه مدفوع می تواند هدیه به دانشگاه تلقی شود اختلاف نظر وجود دارد.
داوطلبان پس از دریافت دوز واکسن ها، به لحاظ اثرات جانبی تحت نظر قرار می گیرند تا دانشمندان دریابند آیا این افراد احیانا به سرگیجه، دل درد، تهوع و یا نظایر اینها دچار می شوند یا نه. پس از اینکه تزریق واکسن به داوطلبان انجام گرفت و معاینات دورهای به عمل آمد، افراد به خانههایشان فرستاده می شوند. اما کار اینجا تمام نمی شود.
داوطلبان باید نمونه بزاق خود را هفتهای یک بار و به مدت چهار ماه در بستهای که با اتیکت «ماده بیولوژیکی نوع بی» علامت گذاری شده است با پست سفارشی به آزمایشگاه بفرستند.
این کار به وسیله سرویس تازه پست بریتانیا انجام می شود که داوطلبان را قادر می سازد در خانه از خود تست گرفته و به آزمایشگاه ارسال کنند. داوطلبان همچنین باید پرسش نامه هایی درباره حال عمومی خود را به طور مرتب پر کرده و بفرستند.
هرچند نتایج اولیه از تولید واکسن تا کنون مثبت بوده است با این حال راه درازی تا تولید نهایی آن مانده است. سارا گیلبرت از دانشگاه آکسفورد در بیانیهای می گوید: «هنوز کارهای زیادی برای انجام باقی است... اما این نتایج اولیه امیددهنده است.»
در واقع هرچند شماری از سیاستمداران تصور می کنند برای ساخت واکسن فقط مقدار کافی پول لازم است و بعد از آن به سرعت همه چیز حل می شود، با این حال روش دستیابی به واکسن پروسهای زمان بر است که اقدامات ایمنی بالایی را می طلبد. در نتیجه دانشمندان آکسفورد هنوز باید تست های بسیاری را برای رسیدن به نسخه نهایی واکسن انجام دهند.