وقتی سونامی به ساحل کوبید، موجی به ارتفاع ۱۵ متر، ۴ راکتور از ۶ راکتور نیروگاه اتمی فوکوشیما دایچی در شمال توکیو را نابود کرد.
بخشی از نیروگاه اتمی فوکوشیما دایچی، یکی از بزرگترین نیروگاههای جهان در ژاپن، ۱۱ مارس ۲۰۱۱ میلادی، در پی زمینلرزه ۹ ریشتری و به دنبالش سونامی تخریب شد. بسیاری از ساکنان با عجله مجبور به ترک منطقه شدند و مسابقه با زمان برای آلودگیزادیی هستهای و از دور خارج کردن این نیروگاه شروع شد.
در این برنامه ۱۰ سال پس از فاجعه فوکوشیما می پرسیم امروز وضعیت در فوکوشیما چگونه است؟ ژاپن چگونه به این مشکل غلبه کرد؟ همچنین ژاپن و جامعه بینالمللی چه درسهایی می توانند از این فاجعه بیاموزند. تیم ما برای دیدار با کارشناسان و و کسانی که شهر را تخلیه کرده بودند به فوکوشیما رفته است.
گزارش لورانس الکساندروویچ و تیم یورونیوز از نیروگاه برق فوکوشیما دایچی
وقتی سونامی به ساحل کوبید، موجی به ارتفاع ۱۵ متر، ۴ راکتور از ۶ راکتور نیروگاه اتمی فوکوشیما دایچی در شمال توکیو را نابود کرد. از زمان فاجعه، دولت و «تپکو» مجری سایت، کار از دور خارج کردن نیروگاه را شروع کردهاند که شامل آلودگیزادیی از سایت هم می شود و ۳۰ تا ۴۰ سال وقت می گیرد.
این نیروگاه ۶ راکتور داشت که همگی آنها خاموش شدهاند. راکتورهای ۵ و ۶ از سونامی در امان ماندند و سوخت راکتور ۴ خالی شد. پس از سونامی، اولین مرحله غیرفعال کردن راکتورها و جلوگیری از انتشار بیشتر مواد رادیواکتیو با ریختن آب بر روی تاسیسات بود.
تاکاهیرو کیموتو، معاون سرپرست سایت از «تپکو» می گوید: «خنک کردن راکتورها مهمترین کار بود، برای همین ما با این کار شروع کردیم و سپس ما باید از استخرهای سوخت مراقبت می کردیم.»
مرحله دوم شامل تخلیه سوخت موجود در استخرهای راکتورهاست که ۱۰ سال دیگر وقت می گیرد. ماه گذشته تخلیه حدود دو سوم از میلههای سوخت مصرف شده از راکتورهای آسیب دیده با استفاده از روباتها به پایان رسید.
مرحله سوم، مرحله آواربرداری است. عملیاتی طولانی و ظریف که در راکتورهای شماره ۱، ۲ و ۳ انجام خواهد شد. این کار به دلیل بحران کووید به تاخیر افتاده است.
در این سایت روزانه حدود ۴ تا ۵ هزار نفر کار می کنند که به لطف پیشرفت در آلودگیزادیی از سایت، بسیاری از آنها بدون لباس محافظ کار می کنند. اما نه در بخش اصلی یعنی در مرکز ALPS. یک نوآوری آمریکایی که بطور ویژه برای فوکوشیما ساخته شده است، آب آلوده را فیلتر می کند.
تروکی فوکوماتسو، مدیر ارشد فنآوری شرکت «توشیبا انرژی» می گوید: «در اینجا، راکتور آسیب دیده حاوی سوخت مذاب است و باید دائما خنک شود، بنابراین ما آب روی آن می ریزیم. آب آلوده خارج شده توسط یک پمپ جذب شده و به سیستم ALPS ارسال می شود که در آن تابش رادیواکتیو عملا حذف می شود بجز تریتیوم که نهایتا در تانکرها ذخیره می شود.»
پروفسور جورج اشتاینهاوزر از دانشگاه لایبنیتس هانوفر توضیح می دهد که تریتیوم، رادیواکتیوی از مولکول آب است که در طبیعت وجود دارد: «تریتیوم در بدن انسان انباشه نمی شود زیرا عمر بسیار کوتاهی دارد. شما آنرا می گیرید و دوباره دفع می کنید. بطور کلی تریتیوم کوچکترین مشکل است.»
سپس آب تصفیه شده در هزاران تانکر حاوی ۱.۲۴ میلیون متر مکعب ذخیره می شوند. این مخازن در سال ۲۰۲۲ پر می شوند بنابراین این آب باید تخلیه شود و برای این کار دو طرح پیشنهاد شده است: پخش آن در هوا یا تخلیه ان در دریا. این راه حل ها ماهیگیران و کشاورزان محلی را نگران کرده است زیرا آنها می ترسند که محصولاتشان یک بار دیگر شهرت بدی پیدا کنند و آنها متضرر شوند.
دولت در حال بررسی بهترین راهحل است که پس از چراغ سبز سازمان ایمنی هستهای، نهادی مستقل که پس از فاجعه فوکوشیما ایجاد شده و ناظر بر ایمنی هستهای است، ظرف ۲ سال اجرا خواهد شد.
تاکاهیرو کیموتو می افزاید: «این نمونه ٰآنی است که سال گذشته گرفتهایم. می خواهم به شما نشان دهم که آیا این ابزار اشعه را نشان می دهد یا نه. اگر نزدیکش کنید، می بینید که عقربه تغییری نمی کند این بدان معناست که هیچ اشعهای با دستگاه قابل تشخیص نیست.»
به گفته کارشناسان، این حادثه هیچ قرابتی با حادثه چرنوبیل ندارد.
پروفسور جورج اشتاینهاوزر می گوید: «چرنوبیل برای مثال مقدار زیادی پلوتونیوم و امریسیم آزاد کرد. آنها طول عمری بیش از ۲۰ هزار سال دارند. بنابراین چرنوبیل برای همیشه آلوده خواهد بود. فوکوشیما داستانی کاملا متفاوت دارد. از آنجا که فوکوشیما فقط مقادیر اندکی پلوتونیوم آزاد کرده است، می توانیم آنرا نادیده بگریم و قابل اغماض است. آنچه فوکوشیما ازاد کرد سزیم بود. سزیم ۱۳۷، طول عمرش ۳۰ سال است.»
از زمان فاجعه، ژاپن استاندارهای ایمنی نیروگاههای اتمی خود را تغییر داده است و اکنون تجربهاش را با دیگر کشورهای جهان به اشتراک می گذارد.
گفتگو با کریستف اکزری از آژانس بینالمللی انرژی اتمی
تا لحظاتی دیگر به ژاپن باز می گردیم برای گفتگو با ساکنان منطقه اما ابتدا خوش آمد می گویم به کریستوف اکزری از آژانس بینالمللی انرژی اتمی در وین. متشکرم که با ما هستید.
یورونیوز: شما نیروگاه فوکوشیما دایچی را بخوبی می شناسید، اخرین بار در سال ۲۰۱۸ آنجا بودید، چه کارهایی هنوز باقی مانده است؟
کریستف اکزری: «آنجا سایت بزرگی است و دشوارترین کار تخلیه سوخت مذاب، یعنی کوریم یا مواد زائد است که مشکلترین کار است و زمان زیادی می خواهد.»
یورونیوز: رافائل گروسی، مدیر آژانس بینالمللی انرژی اتمی گفت که وی در آخرین سفرش در سال ۲۰۲۰ به ژاپن، از پیشرفت ژاپن تحت تاثیر قرار گرفته است. همکاری بین نهادهای ژاپنی و بینالمللی چگونه است؟
کریستف اکزری: « ما بعنوان سازمان ملل متحد به میدان رفتیم و نحوه کار آنها را بررسی کردیم. وقتی می گویم ما، یعنی تعدادی از کارشناسان آژانس بینالمللی انرژی هستهای و همچنین تعدادی از کارشناسان بینالمللی که از آنها دعوت کردیم تا این تجزیه و تحلیلها را با ما انجام دهند و نتیجهگیری این است که روشها و تحلیلها قابل اعتماداند. اندازهگیری پرتوزایی که در سایت انجام می شود قابل اعتماد هستند و بطور کلی نحوه مواجه ژاپن با این موضوع به آنچه انتظار می رود مطابقت دارد.»
یورونیوز: بطور ویژه در ماههای آینده چالش آزاد کردن آب تصفیه شده مطرح است. آیا این موضوع خطرناک است؟
کریستوف اکزری: «در مورد این سوال که خطرناک است یا خیر، باید بگویم که همه راکتورهای هستهای مجازند مقدار کمی رادیواکتیویته را در آب و هوا منتشر کنند. همه اینها تحت کنترل نظارتی هستند بنابراین تصمیم دولت ژاپن هر چه باشد، توسط مقامات ایمنی ژاپن نظارت خواهند شد زیرا ما در ژاپن هستیم و آنها هستند که محدودیتهایی که باید رعایت شوند را تعیین خواهند کرد.»
یورونیوز: چه درسی در سطح بینالمللی از این فاجعه گرفته شده است؟
کریستوف اکزری: «از آن زمان، بسیاری از کارها انجام شده است. مثلا تستهای استرس یا مقاومت برای ارزیابی مجدد ایمنی تاسیسات هستهای در برابر حوادث غیرمنتظره و حوادثی که از خارج رخ می دهند. این یکی از درسهای فوکوشیما است. این یک یادآوری بود که یک نیروگاه هستهای باید از داخل و خارج ایمن باشد.»
یورونیوز: اتحادیه اروپا تحریم محصولات فوکوشیما را در سال ۲۰۱۹ لغو کرد. شما با خوردن سبزیجان محلی یا ماهی آنجا مشکلی نداشتید؟
کریستوف اکزری: «همانطور که اشاره کردید، ما در سال ۲۰۱۸ به میدان رفتیم، ما از سایت بازدید کردیم و چندین روز را در منطقه فوکوشیما گذراندیم و بدیهی است که در آن زمان از محصولات منطقه فوکوشیما خوردیم و می توانم به شما بگویم که غذای منطقه فوکوشیما ارزش کشف کردن را دارد.»
یورونیوز: کریستوف اکزری بسیار متشکرم از شما.
دیدار با ساکنان و کشاورزان منطقه فوکوشیما
به دیدار ساکنان و بویژه کشاورزان منطقه فوکوشیما آمدهایم. آنها از تمام روستاهای همسایه به اوکوما آمدهاند. نیروگاه اتمی فوکوشیما دایچی در این منطقه واقع شده است.امروز در تالار جدید شهر، افرادی که قبلا اینجا را تخلیه کرده بودند دهمین سالگرد فاجعه را گرامی می دارند.
یکی از ساکنان می گوید: «در ژاپن ما درناهای اوریگامی می سازیم تا آرزو کنیم، آرزوی صلح.»
این مراسم در منطقه جدید اوکوما برگزار می شود، منطقهای که اکنون قابل دسترسی است و با وجود اپیدمی کووید بازسازی در آن همچنان ادامه دارد. مناطقی که هنوز ورود به آنها ممنوع است در حال کوچکتر شدن هستند.
مارس ۲۰۱۱، ۸۸ هزار نفر در مناطقی که بعدا تخلیه شدند در استان فوکوشیما زندگی می کردند. امروز ۱۴ هزار نفر در مناطق بازگشایی شده زندگی می کنند.
خانم چیوکو یاماموتو می گوید: «وقتی به اوکوما برگشتم، واقعا هیچ چیزی وجود نداشت، فقط پناهگاهها و فروشگاههای موقتی برپا بودند. اما در حال حاضر ساختمانهای بزرگی ساخته شدهاند.»
در همه جا، همه تاسیسات میزان رادیو اکتیویته موجود در منطقه را اندازهگیری می کنند که طی ۱۰ سال گذشته بسیار کاهش یافته است. به لطف تجزیه و تحلیلهای انجام شده توسط مرکز تحقیقات فوکوشیما، به مردم مرتب اطلاع رسانی می شود.
تاکیماسا فوکوهارا، مدیر بخش بررسی و تجزیه و تحلیل محیط زیست در مرکز استان فوکوشیما می گوید: «سطح تشعشع رادیواکتیو در هوا بطور مرتب در چندین قسمت از شهر اندازهگیری می شود. برای سایر عناصر، نمونههایی از مکانهای مختلف مانند خاک و آب گرفته می شود. فرکانس دامنه تجزیه و تحلیلها از یک بار در سال تا یکبار در ماه است.»
ساختمانها آلودگیزایی شدهاند، خاکهای آلوده با خاک سالم پوشانده شدهاند. بجز خود نیروگاه، تشعشع رادیو اکتیو بیشتری از پایتختهای بزرگ جهان در اینجا وجود ندارد. از نظر زمین شناسی، ژاپن بر اساس وضعیت طبیعی اش کمتر از دیگر نقاط جهان تشعشع رادیو اکتیو دارد در حالی که چرنوبیل تاثیر زیادی روی اروپا گذاشته است.
تنها دو هفته پس از فاجعه، کوجی کاتو و خانوادهاش به فوکوشیما برگشتند، به ۸۰ کیلومتری نیروگاه اتمی. این کشاورزان عاشق سرزمین خود، برنج تولید می کنند اما در بارشان آبجوی خانگی هم سرو می کنند.
کشاورزان منطقه پس از فاجعه در این منطقه رنج زیادی دیدند. اعتماد مصرف کننده از بین رفته بود. ۵۴ کشور بر واردات مواد غذایی ژاپنی محدودیتهایی وضع کرده بوند. امروز ۷۰ درصد این محدودیتها لغو شدهاند.
کوجی کاتو، رئیس «کاتو فارم» می گوید: «تا سال گذشته با اسپری زدن به محصولات آنها را ضدعفونی می کردم که یک کار اضافی بود زیرا باید می توانستم با خیال راحت آنها را صادر کنم. این سختترین بخش کار بود. اما ما ۵ سال متوالی است که تشعشعی پیدا نکردهایم. اکنون ما فقط برخی موارد چک کردن را اجرا می کنیم.»
پس از حادثه هستهای، صادرات از این منطقه بطور چشمگیری کاهش یافت. علی رغم سالهای دشوار، صادرات در حال حاضر نسبت به سال ۲۰۱۰ دو برابر شده است. «امی» اکنون سفیر محصولات فوکوشیما در فرانسه شده است.
امی کاتو می گوید: «واکنشها بسیار خوب بود. وقتی به مردم می گفتم که این محصولات از فوکوشیما آمدهاند، در همه کشورهایی که رفتم، من نگرانی زیادی مشاهده نکردم و این باعث تعجب من شد.»
زندگی در فوکوشیما، مانند بسیاری از کسانی که آنجا را تخلیه کرده بودند و برگشتهاند، برای «کوجی» و «اما» احساس ویژهای دارد.
امی کاتو، مدیر اجرایی «کاتو فارم» می گوید: «من ۴ فرزند دارم و خوشحال می شوم اگر آنها بتوانند بگویند که به متولد شدن در اینجا افتخار می کنند.»
بازگرداندن زنان و مردان فوکوشیما به یک محیط امن، چالش مقامات ژاپنی است. کارشناسان بینالمللی متفقا از موفقیتهای ژاپن استقبال کردهاند، اگر چه هنوز مشکلات تکنیکیایی وجود دارد که باید بر آنها غلبه کرد.