بر اساس آمارهای رسمی، ماده مخدری به نام کاپتاگون، سه برابر بیشتر از مجموع کارتل‌های مکزیکی برای رژیم سوریه سود داشته است.
آگهیکاپتاگون یا آمفتامین یک ماده مخدر صنعتی است که چند سالیست خاورمیانه را فرا گرفته است. دولت بریتانیا تخمین زده حدود۸۰ درصد از این ماده مخدرها در سوریه تولید می‌شود. تجارتی که «تقریباً سه برابر تجارت کارتل‌های مکزیکی» می‌تواند برای رژیم اسد سودآور باشد.
اما کاپتاگون چیست و چطور به خاورمیانه راه پیدا کرد؟
کارولین رز، مدیر مؤسسه نیو لاین می‌گوید راننده کامیون‌ها، راننده تاکسی‌ها و حتی سربازان این ماده را برای بیدار ماندن و انجام کارهایشان مصرف می‌کنند. در برخی موارد نیز افرادی که از ناامنی غذایی برخوردار هستند برای اینکه وعده‌های غذایی کمتری بخورند به این ماده روی می‌آ‌ورند. علاوه بر این برخی دانش‌آموزان و دانشجویان نیز برای اینکه بتوانند کارایی‌شان را بالاتر ببرند به سمت مصرف آن کشیده می‌شوند.
البته این تمام ماجرا نیست. گزارش‌ها حاکی از آن است به خاطر ویژگی شاید‌آور کاپتاگون این ماده وارد بسیاری از پارتی‌‌ها در حوزه خلیج فارس شده است چون با مصرف آن جوانان دیگر با انگ مصرف مواد مخدر مانند هروئین یا کوکائین روبه‌رو نیستند.
ماده کاپتاگون اولین بار در سال ۱۹۶۱ میلادی (۱۳۴۰ خورشیدی) در آلمان برای مهار برخی بیماریها مانند بیش‌فعالی، افسردگی، نارکولپسی (حمله خواب) ساخته شد. اما ۲۵ سال پس از آن بسیاری از کشور‌ها به دلیل وجود فِـنِـتیلین در این دارو تولید و مصرف آن را ممنوع کردند و داروهای موثر‌تر و کم عوارض‌تری برای مهار این بیماریها ساخته شد.
بر اساس گزارش مرکز نظارت بر مواد مخدر و اعتیاد اروپا در سال ۲۰۱۸ ، چندی پس از ممنوع شدن تولید و مصرف این دارو، باندهای ترکیه‌ای در بلغارستان شروع به تولید و پخش آن در خاورمیانه کردند. در حالی که مقامات در حال مبارزه با پخش کاپتاگون یا ابو هلالین ( گاهی در خاورمیانه با این نام شناخته می‌شود) می‌کردند در دهه اول ۲۰۰۰ میلادی برخی در سوریه شروع به تولید این مخدر صنعتی کردند و با وقوع جنگ داخلی در این کشور در سال ۲۰۱۱ تولید آن سر به فلک کشید.
خانم رز به یورونیوز می‌گوید: «خلأ سیاسی و امنیتی که در جنگ داخلی سوریه و فروپاشی اقتصادی ناشی از آن پدید آمد، فضای را برای رشد اقتصادهای غیرقانونی مانند مواد مخدر ایجاد کرد.
او این تجارت را یک «درآمد جایگزین کلیدی» برای رژیم سوریه و متحدانش توصیف کرد که به دنبال دور زدن تحریم‌های غرب و «حفظ ساختارهای قدرت محلی» به ویژه در جنوب کشور هستند.
خانواده اسد چه نقشی در قاچاق کاپتاگون دارند؟
هرچند به دلیل کمبود داده‌‌ها محاسبه تأثیر دقیق کاپتاگون بر جوامع در خاورمیانه دشوار است، اما این موضوع در حال تبدیل شدن به یک نگرانی اصلی در منطقه است.
تایم الحاج، روزنامه نگار تحقیقی سوری به یورونیوز می‌گوید: «مواد مخدر یکی از آفت‌های جامعه است که آن را نابود می‌کند، به ویژه در خاورمیانه که جوانان از بیکاری به دلیل فروپاشی اقتصادی ناشی از سیاست‌‌‌های حاکمان در این منطقه، رنج می‌برند.
آقای الحاج ادامه داد: «اعضای ارشد خانواده بشار اسد با هدف کسب درآمد و کشاندن بیشتر جوانان در فساد به طور سازمان یافته مواد مخدر تولید می‌کنند تا آنها را از مطالبه حقوق غصب شده خود دور نگه دارند.»
مواد مخدر در خاورمیانه
در اواخر اوت ۲۰۲۲ مقامات سعودی بزرگترین عملیات مبارزه با مواد مخدر خود را انجام دادند و ۴۶ میلیون قرص آمفتامین را که در یک محموله آرد پنهان شده بود، از بین بردند.
اردن ۱۶ میلیون قرص کاپتاگون را در فوریه همان سال معدوم کرد، این رقم بیش از کل مقدار مواد کشف شده در سال ۲۰۲۱ در اردن بود.
خانم رز می‌گوید که اکثر کشورهای خاورمیانه، فاقد سیستم‌های مناسب توانبخشی و کاهش آسیب هستند. این امر به ویژه در سوریه مشهود است.
به گفته او علیرغم اینکه رژیم اسد و متحدانش میلیاردها دلار از این تجارت درو می‌کنند،"شواهد کمی درباره تزریق درآمدهای حاصل از کاپتاگون به بخش‌های دولتی سوریه وجود دارد.»
با این حال آقای می‌گوید: «تجارت و قاچاق مواد مخدر به اهرم فشار سیاسی تبدیل شده است که اسد از آن برای مذاکره استفاده می‌کند.»
در ماه مه، دمشق موافقت کرد که با اردن و عراق برای شناسایی منابع تولید و قاچاق مواد مخدر همکاری کند. یک هفته پس از آن اردن در گزارشی ادعا کرد قاچاقچی سرشناس سوری و خانواده‌اش در جنوب سوریه در یک حمله هوایی ارتش این کشور کشته شدند.
نقش اروپا در تجارت کاپتاگون
با این حال، رژیم سوریه تنها رژیمی نیست که از این تجارت سود می‌برد.
به گفته مدیر موسسه نیو لاین، اروپا در چرخه تجارت و تولید کاپتاگون نقشی کلیدی در جابه‌جایی محمولههای آن دارد.
آگهیاو توضیح می‌دهد که قاچاقچیانی که می‌خواهند سوء ظن‌‌ها را نسبت به محمولههای ارسالی از مناطق تحت کنترل رژیم سوریه کاهش دهند، قرص‌ها را ابتدا به بنادری در اروپا قاچاق می‌کنند یا شرکت‌های واسطی ایجاد می‌کنند تا بتوانند محموله‌ها را دوباره به بازارهای مقصد برگردانند.
خانم رز در ادامه می‌گوید: «از طریق مسیرهای اروپایی، قاچاقچیان در تلاش هستند تا به محمولههای خود اعتبار ببخشند و ریسک بازرسی را کاهش دهند.»
البته به ندرت برخی از این مواد مخدر غیرقانونی در بازارهای اروپایی نیز کشف شده‌اند.
آقای الحاج می‌گوید: «بدون شک باندهای سازمان یافته در کشورهای اروپایی در هماهنگی با خانواده اسد برای رساندن مواد مخدر به اروپا همکاری می‌کنند.»
پلیس ایتالیا در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۴ تن قرص کاپتاگون به ارزش حدود ۱ میلیارد یورو را کشف و ضبط کرد. در آن زمان پلیس این عملیات را بزرگترین عملیات جهان در نوع خود توصیف کرد.
آگهیهر دو کارشناس می‌گویند مقابله با کاپتاگون، مانند بسیاری از مواد مخدر غیرقانونی دیگر، نیازمند راه حلی چند جانبه است.
خانم رز به عنوان یک راه‌کار کوتاه مدت برای جلوگیری از قاچاق این ماده مخدر به یورونیوز گفت: « ارتباط بین کشورهای ترانزیت و مقصد تجارت کاپتاگون باید بهبود یابد. به اشتراک گذاری اطلاعات و هماهنگی بیشتر برای مبارزه با قاچاق کاپتاگون نیاز است.»
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
آقای الحاج نیر می‌گوید در رابطه با چگونگی مبارزه با قاچاقچیان این ماده مخدر اینطور پاسخ داد: « باید راه حل های سیستماتیک برای مقابله با این موضوع در سوریه پیدا شود. برای این کار اول باید به رژیم اسد پایان داد زیرا این خانواده ریشه فساد و تباهی در این کشور هستند.سوریه مشکلاتی اساسی‌تر از کاپتاگون دارد. این کشور به لطف سلطه خانواده بشار اسد که با مشت آهنین حکومت می‌کند و صدها هزار نفر را کشته و میلیون‌ها نفر را آواره کرده است، در یک وضعیت استبداد به سر می‌برد.»