حملات هوایی این هفته ایران و پاکستان که منجر به کشته شدن دست‌کم ۱۱ نفر شد، نشانی از تشدید تنش‌ها در روابط پرنوسان دو همسایه بود.
آگهیفعالیت بلندمدت شورشیانی که در دو طرف مرز مستقر هستند، هر دو کشور را خسته کرده‌اند. بر اساس آنچه مقامات دو کشور اعلام کردند نیز اهداف آشکار حملات روز سه‌شنبه ایران و پاسخ روز پنج‌شنبه پاکستان، گروه‌های شورشی بودند که گفته می‌شود به دنبال تشکیل یک «بلوچستان مستقل» برای مناطق بلوچ‌نشین ایران، پاکستان و افغانستان هستند.
با این وجود پرسش این است که چرا ایران و پاکستان در بحبوحه تنش‌های منطقه‌ای، حمله به شورشیان در قلمرو یکدیگر را به جای هدف قراردادن شورشیان در قلمرو خود برگزیدند؟
پس‌زمینه درگیری‌ها
ایران و پاکستان ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند که عمدتاً نیز کنترل دقیقی بر آن وجود ندارد و به این ترتیب قاچاقچیان و ستیزه‌جویان آزادانه تردد میکنند.
هر دو کشور نیز به این موضوع مظنون هستند که طرف مقابل از برخی از این گروه‌ها در خاک همسایه حمایت می‌کند یا دست‌کم در مقابل آنها ملایمت نشان می‌دهد.
گمان می‌رود «جیش العدل» یعنی گروه جدایی‌طلب سنی‌مذهبی که ایران روز سه‌شنبه آن را هدف قرار داد و مرکز آن در ایالت بلوچستان پاکستان است، در خاک ایران فعالیت خرابکارانه دارد و به نیروهای امنیتی ایران حمله می‌کند.
در مقابل «ارتش آزادی‌بخش بلوچ» که در سال ۲۰۰۰ تشکیل شد و یکی از گروه‌های جدایی‌طلب پاکستان محسوب می‌شود نیز حملاتی را علیه نیروهای امنیتی پاکستان و پروژه‌های زیرساختی چین انجام داده و مظنون به مخفی شدن در خاک ایران است.
پاکستان اعلام کرد که در حملات روز پنج‌شنبه خود در خاک ایران، مخفیگاه‌های «ارتش آزادی‌بخش بلوچستان» و «جبهه آزادی‌بخش بلوچستان» را هدف قرار داده است. اسلام‌آباد همچنین با این حملات، به ایران و سایر همسایگان پیام داد که در صورت تحریک، آماده است تا مقابله به‌مثل کند.
آخرین باری که پاکستان علیه یک کشور همسایه عملیات تلافی‌جویانه انجام داده بود، به سال ۲۰۱۹ برمی‌گردد که دو هواپیمای جنگی هند را سرنگون و یک خلبان را در منطقه مورد مناقشه کشمیر دستگیر کرد.
این عملیات به دنبال حملۀ هند به منطقه‌ای در داخل خاک پاکستان انجام شد و دهلی نو گفت که «یک اردوگاه آموزشی تروریستی» را هدف قرار داده است.
سنجشی برای آمادگی نظامی دو کشور؟
حملات دو کشور در این هفته، سوالاتی را نیز در مورد آمادگی نظامی هر دو کشور بویژه سیستم‌های راداری و دفاع هوایی آنها مطرح کرد.
برای پاکستان، چنین سیستم‌هایی با توجه به تنش‌های مداوم با رقیب هسته‌ای اسلام آباد یعنی هند «حیاتی» هستند و به همین دلیل است که چنین تجهیزاتی مدتهاست به جای مرز با ایران، در مرز این کشور با هند مستقر شده‌اند.
ایران نیز به سیستم‌های رادار و دفاع هوایی متکی است؛ بویژه برای دفاع از خود در برابر حملات احتمالی ایالات متحده.
ارتش ایران روز پنج‌شنبه یک رزمایش برنامه‌ریزی شده دفاع هوایی را از بندر چابهار در نزدیک مرز پاکستان تا مرز عراق در غرب آغاز کرد تا احتمالا بر داشتن چنین آمادگی تاکید کند.
این رزمایش شامل شلیک مستقیم هواپیماها، پهپادها و سامانه‌های دفاع هوایی نیز خواهد بود.
اکنون چه می‌شود؟
اگرچه ایران و پاکستان مدتهاست که روابط پرنوسانی دارند، اما از نظر گروهی از کارشناسان، این حملات ناشی از «تحولات داخلی» است.
تهران پس از حمله مرگبار گروه داعش در اوایل ماه جاری در جریان مراسم سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی، جنگ اسرائیل علیه حماس (متحد ایران) و ناآرامی‌های گسترده‌تر علیه حکومت دینی‌اش، با فشار فزاینده‌ای برای نوعی اقدام روبرو بود.
حمله پاکستان در روز پنج‌شنبه نیز به گفته تحلیلگران یک هدف داخلی داشت. عبدالله خان از انستیتوی مطالعات درگیری و امنیتی پاکستان در اسلام آباد به آسوشیتدپرس می‌گوید: «دولت و ارتش پاکستان از روز سه‌شنبه تحت فشار شدیدی بودند. بویژه آنکه تصور عمومی در پاکستان از قدرت ارتش این کشور، دیگر مانند گذشته نیست و به همین دلیل باید پاسخی داده می‌شد.»
ارتباط میان تنش‌های مرزی ایران و پاکستان و درگیری‌های خاورمیانه
اما شبکه خبری «سی‌ان‌ان» آمریکا در تحلیلی مجزا به این موضوع اشاره دارد که درگیری‌های مرگبار در امتداد مرزهای دو کشور و تلاش دولت‌ها برای سرکوب شورشیان در این منطقه چیز جدیدی نیست و سالهاست وجود داشته است. اما آنچه این‌بار «غیرمعمول» بود، تمایل هر یک از طرفین برای ضربه زدن به اهدافی در آن سوی مرزها «آن هم بدون اطلاع قبلی به یکدیگر» بود؛ و همه اینها نیز در پس زمینه بمباران غزه توسط اسرائیل روی می‌دهد که پیامدهایی را در منطقه به دنبال داشته است.
آگهیاین شبکه خبری با استناد به ارزیابی‌های برخی دیگر از کارشناسان بر این باور است که درگیری منطقه‌ای بزرگتر، ممکن است ایران را برای تعقیب اهداف فراتر از مرزهایش فعال‌تر کند؛ به‌ویژه زمانی که ایالات متحده از یکسو برای کاهش تنش‌ها و از سوی دیگر برای منعطف کردن قدرت نظامی خود برای جلوگیری از تحرکات بیشتر ایران، تلاش می‌کند.
یک روز قبل از حملات در پاکستان، ایران با شلیک موشک‌های بالستیک به عراق و سوریه مدعی شد که پایگاه جاسوسی نیروهای اسرائیلی و «گروه‌های تروریستی ضدایران» را هدف قرار داده است.
این حملات در حالی انجام شد که نبرد شدیدی میان اسرائیل و حزب الله (که تحت حمایت ایران است) در سراسر مرز لبنان در جریان است و ایالات متحده نیز در حال مبارزه با شورشیان حوثی (تحت حمایت ایران) در یمن است که به نام انتقام از حمله اسرائیل به غزه، به کشتی‌ها در دریای سرخ حمله میکنند.
به همین دلیل کریم سجادپور، عضو ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی می‌گوید: «اگر ایران و حامیانش را محکوم نکنید، آنها به این نتیجه می‌رسند که ادامه دادن چنین فعالیت‌هایی، هزینه‌ای برایشان ندارد.»
به گفته او، ایران برخلاف کشورهای دچار درگیری مانند یمن یا سوریه، موقعیت مسلطی در خاورمیانه دارد که به این معنی است که آماده است از بی‌ثباتی‌ها در منطقه با هدف «پر کردن خلاء قدرت» استفاده کند. فعالیت‌های حال حاضر ایران نیز در خدمت پیشبرد چندین هدفی است؛ که البته شامل توانمندسازی فلسطینیان و مقابله با نفوذ آمریکا در خاورمیانه نیز می‌شود.
آگهیژنرال وسلی کلارک، ژنرال بازنشسته ارتش ایالات متحده و فرمانده ارشد پییشن ناتو نیز معتقد است که خصومت‌های مختلف، نشان دهنده تلاش ایران برای تقویت نقش خود به عنوان یک رهبر در منطقه است. او نیز به شبکه خبری «سی‌ان‌ان» می‌گوید که «ایران به دنبال هژمونی منطقه‌ای است».
با این وجود متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز پنج‌شنبه اعلام کرد که فکر نمی‌کند درگیری‌های مرزی ایران و پاکستان «به هیچ وجه و شکلی با غزه مرتبط باشد.»
با این وجود او تاکید کرد: «هر زمان حمله‌ای در منطقه مشاهده شود، با توجه به تنش‌هایی که اکنون وجود دارد، خطر افزایش درگیری‌ها بوجود خواهد آمد و این چیزی است که ما تلاش می‌کنیم از آن اجتناب کنیم.»
به نظر نمی‌رسد که ایران یا پاکستان نیز بخواهند وارد خصومتی تمام عیار بر سر گروه‌های جدایی‌طلبی شوند که هر دو، آنها را دشمن می‌دانند.
هر دو طرف پس از حملات اخیر، بیانیه‌هایی صادر کردند که حاکی از تمایل به «عدم تشدید اوضاع» بود.
آگهیوزارت خارجه پاکستان ایران را «کشوری برادر» خواند و بر ضرورت یافتن راه حل‌های مشترک تاکید کرد.
وزیر خارجه ایران نیز پاکستان را «کشوری دوست» خوانده و گفته بود که حملاتشان متناسب بوده و فقط شبه نظامیان را هدف قرار داده است.